Article · December 020 citations reads 74 author: Some of the authors of this publication are also working on these related projects

Фойдаланилган адабиётлар:
1. Исмаилова Ж.Х. Замонавий музейшунослик 
асослари. Тошкент: Турон Замин Зиё, 2016. – Б.84.
2.
Юхневич М.Ю. Образовательные музеи 
(педагогический, школьный, детский). М., 2007.-
С.167.
3.
Мухамедова М.С. «Болалар музейи таълим-
тарбия маскани». Маърифат. 18 апрель. 2018 й.
4. Гильмутдинова Г.М. Детский музей 
как фактор формирования исторического 
мышления детей в контексте современных 
проблем музейной педагогики (зарубежный и 
отечественный опыт)// Сайт Института истории 
им. Ш. Марджани АН РТ (http://www.tataroved.
ru/institut/). С.23.
ЁШЛАРНИНГ МИЛЛИЙ ҒУРУР РУҲИДА 
ТАРБИЯЛАШДА ОИЛАНИНГ ЎРНИ
Дилдора КАИМОВА, 
ЎзМУ магистранти
Ўзбек халқи ўзининг неча минг йиллик тари
­
хига эга. Ҳар қандай миллат ўз тарихи давоми
­
да ўзининг аждодлари қандай инсон бўлганини, 
уларнинг яшаш тарзини билмоғи ва шу билан 
бирга тарихий меросини ҳам авайлаб асрамоғи 
керак.
Оила – тарбия тизимидаги шундай бўғин
­
ки, бутун жамиятнинг, миллатнинг бугунги ва 
келажак ҳаёти уни қандай ташкил этилишига, 
ундаги мавжуд ижтимоий-маънавий муҳитга 
боғлиқ. Ёшларни миллий ғурур руҳида тарби
­
ялашда оила ва маҳалланинг ўрни алоҳида аҳа
­
миятга эга. Умуман, хар қандай инсоннинг асо
­
сий ҳусусиятлари, аввало оилада шаклланади. 
Шунинг учун Президентимиз Шавкат Мирзи
­
ёев таъкидлагаидек, «Биз учун муқаддас бўлган 
оила асосларини янада мустаҳкамлаш, онадон
­
ларда тинчлик-хотиржамлик, аҳиллик ва ўзаро 
ҳурмат муҳитини яратиш, маънавий-маърифий 
ишларни аниқ мазмун билан тўлдиришдан ибо
­
рат бўлмоғи зарур» [1, 281-б].
Оила хар бир жамиятнинг асос-негизи бўлиб, 
ёшларимизда инсонпарварлик, меҳнатсеварлик, 
аҳлоқийлик, ватанпарварлик ва шу каби юк
­
сак туйғулар аввало, оила муҳитида сингади. Бу 

---

280
281
жараён боболар ўгити, ота ибрати, она меҳри 
орқали амалга ошади.
Ўзбек халқининг энг қадимий даврлардан бо
­
шлаб ҳозирга қадар давом этиб келаётган, ўз 
аҳамиятини ҳеч қачон йўқотмайдиган ажойиб 
анъаналаридан бири ота-онани юксак даража
­
да эъзозлаш, иззат-икромини, ҳурматини жой
­
ига қўйишдан иборатдир. Фарзанд учун дунёда 
ота-онадан кўра меҳрибон, азиз ва мўътабар 
зот йўқ. Ота-она фарзандларнинг суянчиғи, 
битмас-туганмас бойлигидир. Уларнинг таби
­
ат ато этган бойликлари ҳам ана шунда. Ўз
­
бек халқи одоб-ахлоқи бўйича, кексаларнинг, 
ота-онанинг олдидан салом бермасдан ўтиш гу
­
ноҳ ҳисобланади. Ота-онани қадрлаш, уларнинг 
беўлчов, беминнат хизматига бир умр содиқ 
бўлиш, дуоларини олиш - болаларнинг фарзан
­
длик бурчидир. Албатта, ота-она ҳам хар бир 
қилган иши билан ўз фарзандига намуна бўла 
олиши керак. Ҳадисларда ота-онани ҳурмат 
қилишнинг улуғворлиги ҳақида шундай ибрат
­
ли фикрлар баён этилган: «Қайси бир мусулмон 
фарзанди савоб умиди билан эрталаб ота-она
­
сини зиёрат қилса, Оллоҳ таоло унга жаннат
­
дан иккита эшик очади. Агар улардан биттаси
­
ни зиёрат қилса, унга жаннатнинг бир эшигини 
очади. Бола ота-онасидан қайси бирини хафа 
қилса, уни рози қилмагунча, Оллоҳ таоло ундан 
рози бўлмайди», «Ота-онага итоат қилиш - тан
­
грига итоат қилишдир. Ҳадислардан яна бири
­
да ота-она ва фарзанд ўртасидаги муносабатлар 
ҳақида шундай фикрлар баён этилади.: «Уч то
­
ифа кишиларнинг дуоси, ҳеч шубҳасиз, Оллоҳ 
таоло қошида мақбулдир: мазлум кишининг ду
­
оси, мусофирнинг дуоси ва ота-онанинг дуоси».
Бундай ўзбек миллатига ҳос бўлган анъаналар 
албатта фарзандларимизни ёшлигиданоқ мил
­
лий ғурур ва ифтихор руҳида тарбияланишида 
замин бўлиб ҳисобланади.
Тан олишимиз керакки, шўролар даврида 
кексаларни, ота-оналарни ҳурмат қилиш ҳақи
­
даги миллий қадриятларимиз бироз хира торта 
бошлади. Баъзи ёшларимизда ўзларидан кат
­
таларни, нуроний қарияларни ҳурмат қилиш, 
уларнинг насиҳатларига қулоқ солиш сингари 
юксак маънавий фазилатлар йўқолиб кетаётга
­
ни сезилмоқда эди. Эҳтимол, бошқа миллат ки
­
шилари бунга унчалик эътибор беришмас, лекин 
биз, ўзбеклар буни ҳис қилмай иложимиз йўқ.
Оиладаги соғлом муҳит – соғлом мафкура
­
ни шакллантириш манбаи, жамиятда хар бир 
оиланинг мутаҳкамлиги, фаровонлигини, ўза
­
ро ҳурмат ва аҳилликни таъминлаш – миллий 
мафкурада кўзда тутилган мақсадларни амалга 
оширишда таянч бўлади» [2, 400-б]. 
«Шарқда қадимдан оила муқаддас Ватан санал
­
ган. Оила соғлом ва мустаҳкам бўлсагина, бун
­
дай оилалардан юрт, маҳалла мустаҳкамлигини 
қўриқловчи, унинг осойишта ва барқарорлигини 
таъминловчи ёшлар улғайиб, камолга етади.»
Албатта, ёшларимизни миллий ғурур, иф
­
тихор руҳида тарбиялашдан кўзланган асосий 
мақсад - «Ватан» деган муқаддас туйғуни дил
­
дан ҳис этиш ва уни чин юракдан асраб-авай
­
лаб ҳимоялашдан иборатдир.
Мамлакатимизда содир бўлаётган йирик 

---

282
283
ижтимоий ўзгаришларни янада жадаллаштир
­
моқ, ёшларнинг бундай инқилобий ўзгари
­
шларда иштирокларини фаоллаштирмоқ учун, 
энг аввало, уларнинг онгида туб сифатий бури
­
лиш ясамоқ зарур. Чунки, фарзандларимизнинг 
гўдаклик чоғидан каттайгани сайин тафаккур 
доираси қанчалик кенгайиб борса, жамиятда, 
жамоада, оилада тутган ўрнини янада аниқроқ 
билади. Бундай мураккаб ижтимоий жараён
­
лар ҳақида тўлароқ тасаввурга эга бўлмоқ учун
уларни психологик онгини таҳлил қилмоқ дар
­
кор. Шу маънода бу маъсулиятни ҳис этган ҳол
­
да фарзанд тарбиясида ота-оналар қуйидаги 5 
та хатоликка йўл қўймаслиги мақсадга муво
­
фиқдир:
Биринчи хато: «Сени яхши кўрмайман». Нега 
фарзандларимиз хар бир илтимосимизни му
­
аммога айлантиришади, қўрқитиш шартмикан, 
бундай дейиш орқали тарбиясини тўғри тараф
­
га йўналтира оламизми? Ана шундай пайтлар
­
да кўпгина оилалларда ота-оналар «Ойижонинг 
энди сени яхши кўрмайди», «Отанг сени ёқтир
­
майди» иборасидан қурол сифатида фойдалани
­
шади. Яхшиси, «Мен сени хар доим яхши кўра
­
ман, лекин бу ҳатти-ҳаракатингни оқламайман», 
деганимиз маъқул.
Иккинчи хато: «Бепарволик». «Истаганингни 
қил, менга фарқи йўқ», «Нима қилишни ўзинг 
биласан, мени ишим йўқ» каби тушунчалар ал
­
батта ўсиб келаётган ёш авлодни нотўғри йўл
­
дан кетишига сабаб бўлиши мумкин. Оиладаги 
тартиб-қоидага асосан ҳеч қачон фарзандлари
­
мизнинг қизиқиш ва машғулотларига бефарқ
­
лигимизни кўрсатмаслигимиз керак. Агар фар
­
зандимизнинг ҳатти-ҳаракатларига нисбатан 
эътирозимиз бўлса: «Болажоним, манна бу ма
­
салада сен билан чиқиша олмайман. Лекин мен 
истаган пайтингда ёрдам бераман, чунки, сени 
яхши кўраман» – деб айтсак тўғри йўл тутган 
бўлардик.
Учинчи хато: «Ўта қаттиққўллик». Баъзи ои
­
лаларда эшитиб қоламиз, «Хар бир ишни мен 
айтгандек қилишинг керак», «Бу уйда фақат ме
­
нинг деганим бўлади» каби сўзларни эшитамиз. 
Фарзандалармизда шундай туйғуни шакллан
­
тиришимиз керакки, улар ўзларининг хар бир 
қилган хатти-ҳаракатини онгли равишда қили
­
шлари ва бунинг учун жавобгар эканликларини 
ҳам билишлари керак.Ишонтириш ва тушинти
­
риш орқали тўғри етказиб бериш қаттиққўл
­
ликдан яхши. 
Тўртинчи хато: «Эркатой». «Яхшиси буни 
ўзим қиламан», «Болажоним хали буни удда
­
сидан чиқа олмайди», «Кўп-кўп ухлаб дам ол
­
ган, ишларни ўзим қиламан» ва шу каби сўзлар 
билан ёшларимиз онгида эркатойлик, дангаса
­
лик, ишёқмаслик сингари салбий фазилатлар
­
ни шаклланишига сабабчи бўлишимиз мумкин. 
Кўплаб тадқиқотлар натижасини шуни кўрса
­
тадики, ҳаётда ҳеч нарсадан қийналмай ўсган 
фарзанд кейинчалик ҳаётга мослашиши жуда 
қийин бўлади. Албатта бундай холларда «Ўзинг 
бажариб кўрчи, агар қийналсанг сенга ўзим ёр
­
дам бераман», дейиш ҳам мумкин. 
Бешинчи хато: «Мажбурий сирдош». Кўп
­
чилик ота-оналар «Болам – менинг энг яхши 

---

284
285
дўстим, сирдошим», «Болам мени жуда яхши 
тушинади, худи катта одамлардек фикр юри
­
тади» сингари сўзлар билан фарзандларимизни 
ёшига муносиб бўлмаган маъсулияти катта, оғир 
ишлар ва вазифалар орқали уни хар хил муам
­
молар билан қийнаб қўйишимиз мумкин. Уларга 
вазифа бериш ва маслахат сўраб, маслахат олиш 
мумкин фақатгина ёшига доир масалалар бўйи
­
ча, албатта. 
Бошқача айтганимизда, хар бир йигит, хар 
бир қизда халқимиз, миллатимиз босиб ўтган 
тараққиёт йўлининг ижобий ва салбий тамонла
­
рини хар тамонлама таҳлил қила билиши ва ун
­
дан тўғри хулоса чиқариб олға интилиши муҳим 
вазифадир. Ёшларда миллий ғурурни шаклла
­
ниши ўзи туғилиб ўсган, киндик қони томган 
қишлоқ ёки шаҳарни ота-боболари, ўтмиши, 
бугуни ва келажаги каби масалалари билан ҳам 
боғлиқ. Шундай экан, ёшларимизни ўтмишда 
яшаб ўтган буюк бобокалонларимиз фаолияти 
билан қизиқиш улар учун ҳам қарз, ҳам фарз
­
дир.
Буюк бобомиз хазрат Алишер Навоий айт
­
ганларидек, ота-онани ҳурмат қилиш «...фар
­
зандлар учун мажбуриятдир. Бу иккисига хиз
­
матни бирдек қил, хизматинг қанча ортиқ бўлса 
ҳам кам деб бил. Отанг олдида бошингни фидо 
қилиб, онанг боши учун бутун жисмингни са
­
дақа қилсанг арзийди! Икки дунёнг обод бў
­
лишни истасанг, шу икки одамнинг розилигини 
ол! Туну кунингга нур бериб турган - бирисини 
ой деб бил, иккинчисини қуёш. Уларнинг сўзла
­
ридан ташқари бир нарса ёзма, улар чизган чи
­
зиқдан ташқарига бир қадам ҳам босма. ҳамма 
хизматни сен одоб билан бажар, «адаб» сўзида
­
ги «дол» каби қоматингни ҳам қил».
Хулоса сифатида айтишим мумкинки, ҳеч бир 
юртда миллий ғурури бўлмаган кишининг шах
­
сий ғурури бўлмайди. Ғурурини йўқотган мил
­
лат маънавий мажруҳ оломонга айланиб қолади. 
Лорашфуко таъкидлагандек - «Ғурур барчага 
ҳос хислат, аммо, фарқи шуки, уни қачон ва қа
­
ерда қўллашни билиш керак». Ғурур инсонни 
тубанлашишдан асраб қолувчи энг муҳим фа
­
зилатдир. Худди шунинг учун мамлакатимизда 
инқилобий ижтимоий ўзгаришлар содир бўла
­
ётган хозирги шароитда ёшларимизда миллий 
ғурурни ривожлантириш – инсонпарвар, демо
­
кратик жамият талабидир.