‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi b. M. U m a r o V psixologiya

1.3. P sixologiyaning tarmoqlari
Psixologiyaning a lo h id a
tarmoqlarini
differensiasiya qilish eng 
a w a l o ishlab ch iq arish d ag i inson faoliyati kechadigan sohalar va 
u la m in g vazifalaridan kelib chiqadi. Hozirgi davrga kelib, psixologiyani

---

inson shaxsi haqidagi eng m uhim fan lardan biri sifatidagi ah am iy atin i 
ham m a tan olm oqda. Inson shaxsining esa bevosita kirib b o rm a g a n
sohasini topish qiyin.
Psixologiya iqtisod, pedagogika, falsafa, m antiq, sosiologiya va 
boshqa ijtim oiy-gum anitar fanlar b ila n aloqador fan h iso b la n a d i. 
C hunki ham m a sohada inson faoliyat ko‘ rsatar ekan, h a r b ir so h a d a
ishni samarali tashkil etish> olib borish uch un kishilar psixologiyasini, 
shaxslararo m unosabatlar psixologiyasini, odam lam ing turli v aziy at- 
lardagi xulq-atvor norm alarini bilish va shunga ko‘ra ish o lib borish 
m uhim dir. Shu n in g uchun hozirgi d av r m utaxassislari psixolo gik
bilim lardan boxabar bo‘lishlari talab etiladi.
Keyingi yillarda psixologiyaning 300 dan ortiq tarm o q la ri fan 
sifatida rivojlanayotganligi hozirgi k u n d a uning fanlar tizim ida y a n a d a
m ustahkam lanayotganligidan dalolat beradi.
Shunday qilib, psixologiyani inson faoliyatining konkret turiga 
qarab klassifikasiya qiladigan b o 'lsa k , uning bir qancha tarm o q la ri 
borligini ko‘ram iz. (1-jadval).
1 -ja d v a l
AQSh va RFdagi ayrim psixologik tarmoqlar klassifikasiyasi
Muhandis-psixolog.
Odam-texnika tizimidagi o ‘zaro
munosabatlar xususida bilimlarga
ega bo ‘lib, texnik moslamalarni
ishlab chiqishda ishtirok etadi
Muhandis-psixolog.
Odam va texnika o'zaro munosabat-
lariga oid psixologik muammolar bilan
shug'ullanadi
Maslahaichi-psixolog.
Shaxsiy muammolami hal qiiish
yuzasidan tavsiyalar berib, testlar
o ‘tkazadi
Siyosiy-psixolog.
Siyosiy tuzilmalar a ’zolariga psixolo­
gik maslahatlar berish, siyosiy das-
turlami ishlab chiqishda ishtirok etadi
Madaniyat masalalari bo^yicha
psixolog.
Turli madaniy muhit sharoitidagi
odamlar ijtimoiy xulqini solishtirma
tahlili bilan shug'ullanadi
Tibbiyotchi psixolog.
Tibbiy maskanlarda psixologik profi-
laktika va psixogigiyena masalalari
bilan shug‘ullanib, bemorlaming p si­
xologik xususiyatlarini o *rganadi
Klinik psixolog.
Terapiya va bemorlaming hissiy
emosionai kechinmalari masala-
¡arini organadi
Psixologiya o ‘qituvchisi.
Psixologiyaning turli aspektlariga oid
ma ’ruzalar o ‘qiydi

---

Ishlab ckiqarish va sanoat psixologi.
Ishlab chiqarish sharoitlarini ta-
komillashtirish hamda xodimlarni
tanlash masalalannio'rganadi
Trener-psixolog.
Muloqot malakalarini oshirish, shaxs­
ning o ‘z imkoniyatlarini takomillash
- 
tirish boÿicha treninglaro‘tkazadi
Salomadik psixologiyasi bo*yicha
mutaxassis.
Odamlami sog‘bm turmush tarziga
o ‘rgatish va turli kasalliklami oldini
olishga o
'rgatadi
Maktab psixologi.
Maktabdagi o'quvjarayoniga oidmuam-
molarbilanshug'uUanib, o ‘quv-chilar,
ota-onalar va o ‘qituvchilarga psixo­
logik maslahatlar beradi
Iste’molchilar psixologiyasi bo‘yicha
mutaxassis.
Tovarlaming emosionaljihatdan
iste
!'molbopligini bahoiaydi, marke­
ting, reklama va mollaming tovar qi-
yofasiga oid muammolami o ‘rganadi
Menejment sohasidagi psixolog.
Maxsus maslahatlar, menejerlami o ‘qi-
tish va tayyorlash bo yicha trening-
seminarlar tashkil etish, tashkilotlarda
axborotlar almashinuvining psixologik
tomonlarini o ‘rganadi
Taraqqiyotpsixologiya bo(yicha
mutaxassis.
Inson tugllishidan to qarigunicha bo‘l-
gan taraqqiyot davriningpsixologiya-
sini o ‘rganadi
Reklama sohasidagi psixolog.
Reklama mahsulotlari tayyorlovchi-
lariga maslahatlar beradi
Psixometriya bo*yicha mutaxassis.
Tesdar, so ‘rovnomalar va boshqa
psixologik tekshiruv vositalarini
standartlashtirish, ishlab chiqish,
m a lumotlami statistik tahlil qilish
hamda test natijalarini qayta ishlash
bilan shug‘ullnadi
Bolalar psixologi.
Bola taraqqiyoti masalalari bilan shu-
g ‘ullanib, ota-onalarga maslahatlar
beradi va bolalami maktabga tay-
yorlaydi
Ijtimoiy psixolog.
Shaxsning ustanovkalari, dunyoqa-
rashi va qadriyatlarini, ijtimoiy gu-
ruhlararo munosabatlami, liderlik
masalalanni o
‘rganadi
Huquqshunos psixolog.
Sud-psixologik ekspertizalar jarayo-
nida qatnashadi, huquqshunoslikka
oid jarayonlaming psixologik ta minoti
bilan shug'ullanadi
Qiyosiy psixologiya.
Turli toifadagi hayvonlar xulqini qiyo­
siy tarzda laboratoriya sharoitida
o ‘rganadi, odam va hayvon xulqiga
oid umumiyliklami asoslaydi
Psixofiziolog.
Insondagi psixologik va fiziologik jara­
yonlaming xususiyatlarini o ‘rganadi
Psixofiziolog.
Inson xulqining biologik asoslarini
o ‘rganadi
Ijtimoiy psixolog.
Kichik guruhlar va jamoalar rivojla-
nishi va psixologiyasini o ‘rganadi

---

Maktab psixologi.
Muvaffiqiyatli о ‘qishga xalaqit be-
ruvchi omillami diagnostika qiladi
Zoopsixolog.
Hayvonlarxulq-atvorini o'rganadi
Eko-psixolog,
Inson ehtiyojlariga mos tarzda turar-
joylar va binolami loyihalashUrishga
yordam beradi
Salomatlik psixologiyasi bo‘yicha
mutaxassis.
Psixogigiyena va psixoprofilaktika,
turmush darajasining infratuzilmasini
oshirish masalalari bilan shug‘ullanadi
Quyida psixologiya fani uchun nazariy asos rolini o ‘ynovchi um um iy 
psixologiya o ‘rganuvchi sohalar haqida t o ‘xtalib o ‘tamiz.