«O’zbеknеftgaz» Milliy Xolding Kompaniyasi

Qatlam neftining hajmiy koeffisienti

qatlam nefti tarkibida erigan gazning 
ko’pligi bilan ajralib turadi. Bunday gazning neft tarkibida bo’lishi uning 
xususiyatlariga keskin ta’sir etadi: neftning hajmi ko’payadi (goho 50-60% gacha), 
zichligi kamayadi, qovushqoqligi sezilarli darajada susayadi, shuningdek, turli 
ajralish chegaralarida sirtqi tarangligi o’zgaradi.
Qatlam neftining 
hajmiy koeffisienti
b deb qatlam nefti hajmining (V
q
) olingan 
neft (V
st
) hajmiga bo’lgan nisbatiga aytiladi: 
st
k
V
V
b

. 
(7.10) 
Qatlam neftining hajmiy koeffisienti standart sharoitda 1 m
3
ajratib olingan neft 
qatlam sharoitida qanday hajmni egallashini ko’rsatadi. 
Qatlam neftining hajmiy koeffisientiga aksincha bo’lgan qiymat 
qayta hisoblash 
koeffisienti

bilan ifodalanadi. 

---

166 
k
st
V
V
b
1
θ


.
(7.11) 
Qayta hisoblash koeffisienti 

dan neft zaxirasini hajmiy usulda hisoblashda 
foydalaniladi. Qayta hisoblash koeffisienti 

qatlamdagi neftning hajmini ajratilgan 
neft hajmiga keltirishda xizmat qiladi. Neft yer yuzasiga chiqarilganda undan gaz 
ajralib chiqadi, natijada uning hajmi kamayib ketadi, ya’ni neft kirishadi. 
Neftning 
kirishish koeffisienti
(

) 
k
st
k 
V
V
V
=
ε

ga teng.
(7.12) 
Yuqorida qayd etilgan koeffisientlar b, 

va 

orasida quyidagi bog’liqlik 
mavjud: 
ε
1
=
b
1
=
θ

; 
(7.13) 
b
1
b
=
θ
1
=
ε


.
(7.14) 
Neftning kirishish va qayta hisoblash koeffisientlarini aniqlash katta ahamiyatga 
ega. Neftning kirishish koeffisienti ko’pincha 40% ga etadi, shu sababli neft 
zaxiralarini hisoblashda uni inobatga olish zarur. 
Qatlam neftining hajmiy koeffisienti neft namunasini tahlil qilib aniqlanadi. Bu 
koeffisient taqriban quyidagicha aniqlanadi. Eng avval grafikdan neftning kirishishi 
% da aniqlanadi (7.8-rasm), so’ngra (7.13) tenglik bo’yicha b va 

hisoblab topiladi. 
7.9-rasmda ba’zi konlar uchun hajmiy koeffisient qiymatlarining to’yinish 
bosimiga bog’liqligi ko’rsatilgan. 7.10-rasmda esa neftda erigan gazning va qatlam 
neftining hajmiy koeffisientlari miqdorining bosim qiymatiga bog’liq holda 
o’zgarishi keltirilgan. Qatlam neftining hajmiy koeffisientini gazning fraktsion 
tarkibi yoki gazning zichligi to’g’risidagi ma’lumotlar bo’yicha hisoblash yo’li bilan 
aniqlash ham mumkin. Ammo qatlam neftini mukammal va aniq tavsiflash uchun 
neft namunasini chiqarib olib, uni har tomonlama tadqiq qilish zarurdir. 

---

167 
Qatlam neftining xususiyatlarini 
o’rtacha qiymatlarini tavsiflash uchun 
namuna olishni loyihalashda shuni 
nazarda tutish lozimki, qatlam bosimi 
va 
temperaturasi 
sezilarli 
o’zgarganda neft uyumining yuqori 
qismidan 
olingan 
neftning 
xususiyatlari 
uyumning 
pastki 
uchastkasidan olinganlaridan keskin 
farq qiladi. Agarda uyum alohida 
bloklarga ajralib ketgan bo’lsa, bu 
farq 
yanada 
sezilarli 
bo’ladi. 
SHuning 
uchun 
neft 
namunasi 
uyumning 
xarakterli 
hamma 
uchastkalaridan olinadi. 
Chuqurlikdan namuna olishdan 
oldin quduqni turli rejimda ishlashini 
o’rganish 
va 
qatlam 
bosimini 
o’lchash zarur. Agar quduqdagi 
bosim neftning to’yinish bosimidan kam bo’lsa, qatlamdagi sharoitni to’liq ifodalab 
beradigan sifatli namunani olish juda qiyin bo’ladi. Namuna quduqning sarfi eng
kam bo’lgan paytda, ya’ni quduq tubidagi bosim yuqori bo’lganda olinadi.