Fiziologiyasi va gigiyenasi

N evronlarning chizmasi:
A - m ark azg a intiluvchi nevron; В - m arkazga qochuvchi nevron; 1 -
dendritlar; 2 - sinapslar; 3 - mionevralli apparat.
5-yasm.
Sinapslarning subm ikroskopik tuzilishi:
1 - sinaps oldi m em branasi; 2 - sinaps orti m em branasi; 3 - sinaps 
bo*shlig‘i: 4 - sinaps pufakchalari; 5 - neyroprotofibrillar; 6 - m itoxon- 
driyalar.
Aksonning tanasi membrana bilan qoplangan bo ’lib. barcha hu­
jayralar singari sitoplazma. yadrosi bitta yoki bir necha yadrocha-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

lari bilan, mitoxondriy, ribosoma. Goldji apparati va endoplazmatik 
turlarini saqlaydi.
Asab hujayralari o'zlariga tushayotgan axborotlarni qabul qiladi 
va ularni qayta ishlaydi. Hujayralarning tanasi o'sim talariga nis­
batan trofik funksiyani bajaradi. ya'ni ulardagi moddalar almashi- 
nuvini boshqarib turadi. Mana shu sababli ham hujayra tanasidan 
aksonning ajratilishi (masalan, poliyemilitda) yoki asab hujayrasi­
ning o'lishi aksonlarning qavta tiklanishiga olib keladi. Retseptor- 
lardan yoki boshqa neyronlardan hujayra tanasi ga qarab q o 'zg 'a- 
lish dendritlar bo'ylab tarqalganda aksonlar bo'ylab esa signallar 
boshqa neyronlarga yoki ishchi a ’zolarga o'tkaziladi, aniqlanishi- 
cha 30 dan 50 % gacha bo'lgan asab tolalaridan axborotlar m arka­
ziy asab tizimiga beriladi. Dendritlarda mikroskopik o'lcham larga 
ega bo'lgan o'sim talar (shipiklar) bo'lib, ular boshqa nitronlar bi­
lan tutashuvchi joyning yuzasini jiddiy darajada oshiradi. Bundan 
o'sim talar bosh miya katta yarimsharlari p o 'stlo g 'i hujayralarida 
maxsus rivojlanishga ega.
Nerv tolalari. 
Asab hujayralarining po'stloq bilan qoplangan 
o'sim talari 
nerv tolalari
deb ataladi. Nerv tolasining m arkazidan 
nerv hujayrasi tanasidan biroz m asofadan m iyelin p o 'stlo g 'i bilan 
qoplangan turuvchi (50-100 mk) silindr o'qi o'tadi va bunday nerv 
tolasi m ag'izli yoki miyelinlashgan 
nerv tolasi
deb yuritiladi.
M iyelin yengil sarg'ish rangga ega bo'lganligi sababli. m ag'izli 
tolalar yorug'roq ko'rinadi.
M ag'izsiz nerv tolalari miyelin p o 'stlo g 'ig a ega emas, ammo 
ular bir-biridan faqat yupqa aniq tuzilishga ega bo'lm agan endo- 
telial po'stloq bilan izolatsiyalangan bo'ladi (Shvann). M ag'izsiz 
nerv tolalari ingichka va. odatda. vegetativ asab tizim ining nervlar- 
ida uchraydi.
Miyelinli po'stloq m ag'izli nervlarda m a’lum, aniq uzunliklarda 
uzilishlar hosil qiladi va silindr o'qini usti ochiq qoladi. Buni Ran- 
vye uzilishlari deyiladi.