Fiziologiyasi va gigiyenasi

Aqliy va jism oniy mehnat vaqtida yurak-tom irlar tizim ining
funksiyalari. 
Bolalar ulg'aygan sayin jism oniy ish bajarganda puls 
soni ortib boradi. 8 -9 yoshli bolada jism oniy ish vaqtida maksimal 
puls 184, 14-15 yoshda 206 bo'ladi. 16-18 yoshli o'sm iiiarda jis ­
moniy ish vaqtida maksimal puls bir oz siyraklashib 196, qizlarda 
esa201 bo'ladi. Jismoniy ishdan so'ng 8 yoshli bolalarda puls tezroq
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

va 16-18 yoshli o'sm irlarda sekinroq bo'lib, asli holiga keladi. Bo­
lalar charchaganda o'rtacha puls siyraklashadi. O 'quvchilar o'quv 
yili oxiriga borib, charchab qoladi, shunda yurak qisqarishi ortadi. 
Bola jism oniy tnashq bilan muntazam ravishda shug'ullanib tursa, 
yuragining massasi va sistolik hamda daqiqalik hajmi ancha ortadi. 
K o'plab ilmiy tadqiqot ishlarining natijalariga k o ‘ra,chang‘ida yur- 
ganda, velosiped uchganda, futbol o'ynaganda, yengil atletika va 
boshqalar bilan shug'ullanganda, bolalar yuragining massasi, sisto­
lik va daqiqalik hajmi ortadi. Yurakning sistolik hajmi muskul ishi 
vaqtida 12 yoshli bolalarda 104 s m \ 13 yoshda 112 sm3, 14 yoshda 
116 sm3 bo'ladi.
Yurak-tomirlar tizim iga turli his-hayajon (xursandchilik, g'am . 
og'riq. qo'rquv va boshqalar) kuchaytiruvchi yoki susaytiruvchi 
ta ’sir etadi.
Yurak-qon tomirlar tizimi gigiyenasi. 
Kun tartibi yurak-tomir
tizim iga kuchli ta ’sir etadi. Bolaning kun tartibi to ‘g*ri tashldl etil- 
sa. yurak-tom ir tizimi m o'tadil ishlavdi. Shuning uchun ham ular 
bajaradigan jism oniy ish va mashqlarning jadalligi va o g ‘ir-yengil- 
ligi, ularning yoshiga mos b o ‘lishi kerak, ayniqsa, salbiy his-ha­
yajon, chekish, spirtli ichimliklar ichish, uzoq muddat harakatsizlik 
yurak-tom ir tizimi ishini buzadi.
Bolalarning kiyimi, poyabzali qon aylanishni qiyinlashtirmay- 
digan, vena tom irlarida qon dimlanib qolishiga y o 'l qo'ym aydigan 
bo'lishi kerak. Poyabzal tor bo'lsa, oyoqning qon bilan ta ’minla- 
nishi qiyinlashadi. Oyoqda turli qadoq, yara paydo bo'ladi. Bolalar­
ning sof havoda bo'lishi, jism oniy mashqlar bilan shug'ullanishi, 
vaqtida ovqatlanishi yurak-tom irlam ing normal ishlashida muhim 
aham iyatga ega.