O. A. H u s in o V patologik fiziologiyadan amaliyot darslari uchun

Allergiya va immunitetning o ‘zaro t a ’siri.
Immunitet organizmning 
hamma genetik yot moddalardan himoyalanish reaksiyasi hisoblanadi. 
Allergiya - allergenlarga nisbatan yuqori reaksiya bo‘lib, u salbiy klinik 
effekt (masalan, yengil vazomotor rinit, konyunktivitdan to juda og‘ir 
anafilaktik shokkacha) bilan kechadi. Ham allergiya, ham immunitetda 
amaliy jihatdan eng muhim rolni bir xil mexanizmlar o ‘ynaydi. Masalan, 
gum oral im m unitetda IgG, IgM , IgA lar ishlab chiqariladi, allergik 
re a k siy an in g tez k o r tip i, sh u n in g d ek im m u n o g lo b u lin la r, am m o 
k o ‘pincha IgE ishlab chiqariladi. Farq shundan ib oratki, IgG ning 
antigen bilan o ‘zaro ta’siri ko‘zga tashlanib turadigan klinik namoyon 
bo ‘luvchi oqibat chaqirmaydi. IgE ning antigen bilan o ‘zaro ta ’siri uning 
dezintegratsiyalanishini chaqirsa ham buzilgan patologik reaksiyalar 
bilan kechadi. Bu shu bilan tushuntiriladiki, antigen + antitana (IgE) 
reaksiyasi hujayra (bazofillar, semiz hujayralar) yuzasida ro ‘y beradi 
va ularning shikastlanishi gistam in-sim on m oddalam ing ajralishi va 
unga xos oqibatlam ing yuzaga kelishiga olib keladi.
Imm unitet va allergiya o ‘zaro m unosabatlarini yechish m asalasi 
amaliy jihatdan nihoyatda muhim. Chunki bir xil antigenga (ko‘kyo‘tal 
vaksinini yuborish) ayrim odamlarda faqat immun qayta qurilish sodir 
bo‘ladi. Boshqalarda esa ko‘kyo‘tal qo‘zg ‘atuvchisiga immunitet hosil 
bo ‘lsa ham u jiddiy giperergik reaksiyalar rivojlanishi orqali amalga 
oshiriladi. Bu ikkita bir-b iridan uzoq ko ‘rin ish la r o rasid a o ‘tuvchi 
sh ak llar ham b o ‘lishi m um kin. B undan tash q ari b itta individuum
hayotining har xil d avrlarida bu reak siy alam ing turlicha nam oyon 
bo ‘lishi ham kuzatilishi mumkin.
Bunday o 'x sh a sh lik la r hujayra tipli rea k siy ala rd a ham k o ‘zga 
tashlanadi. T - hujayralarning har xil tiplari o ‘tkazilgan transplantatni 
qabul qilm asligi, yot antigenga nisbatan k illerlik funksiyasi, o ‘sma 
hujayralarining dezintegratsiyasi, chiqarib tashlanishi va boshqa himoya 
(im m unologik), reaksiyalari bilan bog‘liq b o ‘ladi. Am m o ular sekin

---

rivojlanuvchi allergik reaksiyalam i (yengildan to og ‘ir shakligacha) 
ham chaqiradi. Ular orasidagi farq organizmning genetik xususiyatlari 
ham da b o ‘lishi m um kin b o ig a n davom li noxush ekologik ta ’sirlar 
(m asalan, pestitsidlar, boshqa kim yoviy zaharlovchi moddalar, uzoq 
muddatli radiatsiya) bilan tushuntiriladi.
Shunday qilib yuqorida keltirilganlardan ko‘rinib turibdiki, immunitet 
va allergiyani biriktiruvchi um um iylik, bu aslini olganda u yoki bu 
reaksiyalarda ishtirok qiiuvchi imm un m exanizm larining bir tipligi, 
ulaming organizm uchun himoya va foydali boigan xususiyatidir. Allergiya 
va immunitet orasidagi farq shundan iboratki, allergik reaksiyalar uchun 
himoyadan tashqari shikastlanish ham patognomdir (giperergik tusga ega 
yalligianish - shish, bronxospazm, teri qichishi, sitotoksik va sitolitik effekt, 
shok). V. I. Pitskiy va ham m ualiiflar (1991) bu haqda shunday deb 
yozishadi: «Antigenga nisbatan shikastlanish b o im a sa biz bu reaksiyani 
immun reaksiya deb aytamiz. Shikastlanish boisa, shu reaksiyani allergik 
reaksiya deb aytamiz». Shunday qilib, «allergik reaksiyalar bir vaqtning 
o‘zida ham himoya, ham shikastlanish b o iib , organizm uchun ham foydali, 
ham zararlidir». Shu nuqtai nazardan mualliflar fikricha, allergiyaning 
aniqroq ta ’rifl quyidagicha b o 'lish i mumkin: «A llergiya (spetsifik) 
organizmning immun reaksiyasi b o iib , o ‘z to‘qimasining shikastlanishi 
bilan kuzatiladi, bu esa immunitetda boim aydi».
Gipo - va desensibilizatsiya
sensibilizatsiyalangan organizmning 
antigenga sezgirligining kam ayishi yoki yuqori sezgirlikning t o ii q
ravishda bartaraf etilishidir. Bemor organizmiga spetsifik allergenning 
kichik, oshib boruvchi m iqdorini takroran yuborish orqali spetsifik 
giposensibilizatsiya chaqirish mumkin. Rivojlanish asosida IgE hosil 
b o iis h i yotadigan allergiyalarda (pollinoz, bronxial astmaning atopik 
shakli, rin osinu sitlar, eshak em i kasalligi va b .) yaxshi natijalarga 
erishiladi. Spetsifik giposensibilizatsiya mexanizmi murakkab b o iib , 
oxiriga qadar o ‘rganilgan emas. Atopik kasalliklarda uni blokirlovchi 
deb n o m lan u v ch i a n tita n a la r h o sil b o ‘lish i b ila n b o g ‘lashadi. U 
organizm ga tushadigan allergen bilan birikadi v a shu bilan birga IgE 
antitanalari bilan kontaktining oldini oladi. Keyinchalik bu jarayonga, 
chamasi, allergenga nisbatan immunologik tolerantlikning rivojlanishi 
q o ‘shiladi (Pitskiy V. I. va b., 1991).
Shunday qilib, spetsifik giposensibilizatsiya allergik jarayonning 
immunologik bosqichiga ta’sir qiladi. Nospetsifik giposensibilizatsiya 
desensibillovchi m edikam entlar (antigistam in vositalari - dimedrol, 
gormonal preparatlar va b.) quyilganda rivojlanadi.

---

А. М. Bezredka (1930) organizmga yot bo‘lgan davolash zardoblari 
(m a sa la n , q o q sh o l k a s a llig i, d ifte riy a g a q a rs h i) y u b o rilg a n d a
riv o jla n a d ig a n a n a fila k tik shokning o ld in i o lish uchu n sp e tsifik
desensibilizatsiya usulini ta k lif qilgan. Bu usul organizm da mavjud 
allergik antitanalam i bog‘lash imkoniyatiga ega bo‘lgan yot oqsilning 
kichik m iqdorlarini yuborishga asoslanadi va u yordam ida spetsifik 
g ip o se n sib iliz a tsiy a g a erish ilad i. S p o n tan y o k i o ‘z -o ‘zidan k e lib
c h iq a d ig a n d e s e n s ib iliz a ts iy a u z o q m u d d a tn i ta la b q ila d i va 
organizm dan allergik antitanalam ing asta-sekin chiqib ketishi bilan 
tavsiflanadi.