O. A. H u s in o V patologik fiziologiyadan amaliyot darslari uchun

A nnotatslya
Funksional nuqtai nazardan organizmdagi hamma tom irlar 4 tipga 
bo'linadi (Butenko G. М., Bits X. V., 1985): 1) kompensirlovchi tomirlar

---

- bu tipdagi tomirlarga aorta va elastik tipli arteriyalar kiradi. Ulaming 
vazifasi yurakdan zarb bilan otiladigan qonni to ‘la - tekis qon oqimiga 
aylantirish; 2) rezistiv (qarshilik ko‘rsatuvchi) tomirlar - bularga tom ir 
o ‘zanining pre va postkapillar sohalarida joylashgan arteriolalar va 
venulalar kiradi; 3) almashunuv tomirlari - bu tomirlarni kapillarlar va 
ven u lalar tashkil qiladi - ular orqali qon va to ‘qim a o rasida ikki 
tom onlam a m odda alm ashunuv ta ’m in lanad i; 4) sig ‘im to m irlari — 
bularg a a so sa n m ay d a v e n a la r k ira d i - u la rd a q onning 7 0 -8 0 %
tom irlarga taqsim lanish va yurakka qaytish uchun depolanadi.
Rezistiv tipli tomirlar patologiyasiga arterial giper - va gipotenziyalar 
kiradi. A rterial gipertenziya to‘g ‘risida arterial qon bosim ining (AB) 
160/95 mm sim . ust. ga teng va undan yuqori b o ‘lganida g ap irish
mumkin. U birlamchi (gipertoniya kasalligi) va ikkilamchi (simptomatik 
gipertenziya) turlarga bo‘linadi.
G ipertoniya (xafaqon) kasalligi (G K ). 
Etiologiyasi.
G. F. Lang ilk 
bor GK ning nervogen tabiati to‘g ‘risida taxmin qildi. Bu fikr keyinchalik 
A. L. M yasnikov va uning shogirdlari tom onidan ilmiy izlanishlarda 
tasdiqlandi. GK rivojlanishi asosida MAT oliy qismlari funksiyasining 
birlamchi buzilishi yotadi. MAT nevrotik holatiga ko ‘pincha uzluksiz 
takrorlanadigan stresslar olib keladi. G. F. Lang GK ni «javobsiz qolgan 
hissiyotlar» kasalligi deb atadi, u bu bilan kasallik rivojlanishida salbiy 
hislaming alohida patogenetik roliga e ’tibom i qaratdi.
So‘nggi vaqtlarda arterial gipertenziya rivojlanishida ko‘proq tomir 
devori hujayralarida Sa nasoslari, jumladan, kalmodulin funksiyasining 
buzilishlari bilan bog‘liq Sa konsentratsiyasining o ‘zgarishlariga katta 
ahamiyat berilmoqda (Postnov YU. V., 1989). Tomirlarda qon bosimi 
k o 'ta r ilis h ig a o lib k e la d ig a n p a to lo g ik o ‘z g a ris h la r m u ra k k a b
zanjirining boshlang‘ich zvenosi tomir mushaklari va qon hujayralarida 
kalsiy balansining buzilishidan iborat. Keyinchalik kalsiy miqdori asab 
oxirlarida ham k o ‘payadi. Natijada ular k o ‘p m iqdorda noradrenalin 
ajrata boshlaydi, u esa tomirlar torayishiga olib keladi.
G K riv o jla n ish id a m uhim ro lni tu z rejim in in g b u z ilish i ham
o ‘ynaydi. JSST m a ’lum o tlariga k o ‘ra , ich im lik suvida N aC l ning 
maksimal miqdori 600 mg/l dan oshmasligi kerak. Tarkibida N a xlorid 
ko‘p b o ‘lgan suvning iste’mol qilinishida GK k o ‘proq uchraydi. Bir 
kunda 5 g dan k o ‘proq tuz iste’mol qilinishi birlamchi gipertenziya 
rivojlanishiga olib kelishi mumkin. «Tuzli gipertenziya»ning tajribada 
m odellashtirilishi ham GK rivojlanishida k o ‘p miqdorda tuz iste’mol 
qilishning aham iyatini tasdiqlaydi.

---

G K yuzaga kelishida yosh ham m a’lum darajada ahamiyatga ega. 
Q arilikning gipertoniya kasalligining kelib chiqishiga imkon beruvchi 
roli ilgaridan yaxshi m a’lum. Shu bilan birga, ayniqsa, hozirgi vaqtda, 
birlam chi gipertenziya yoshlar orasida ham uchramoqda. B. S. Aripov 
(1 9 8 8 ) m a ’lu m o tla rig a k o ‘ra , y u q o ri s in f m aktab b o lalari orasida 
gipertoniy a oldi holati k o ‘proq so d ir b o ‘lmoqda. 40 yoshgacha GK 
bilan erkaklar, ayollarga qaraganda ko‘proq kasallanadilar, 40 yoshdan 
keyin esa nisbat qarama - qarshi tus oladi.
G K rivojlanishida unga nisbatan nasliy m oyillik (yaqin va uzoq 
qarindoshlarda G K va tom ir kasalliklari bo‘lishi) katta ahamiyat kasb 
etadi. Boshqa imkon beruvchi om illar orasida chekish va alkogolning 
k o ‘p iste’mol qilinishi ham katta ahamiyatga ega.