A. A. Xashimov, M. M. Mirxaydarov elektr yuritma

10.10 - rasm. Tezlik bo‘yicha manfiy teskari bog‘lanishli va tok bo‘yicha 
tutiluvchi TO‘ – D tizim funksional sxemasi 
Tezlik bo‗yicha va tok bo‗yicha teskari bog‗lanishlarning birgalikda ishlashi 
natijasida 10.11 - rasmda ko‗rsatilgan mexanik xarakteristika shakllanadi. Bu 
xarakteristika ikki qismdan iborat: 
1- yuqori bikirlikka ega bo‗lgan ishchi uchastka; 
2- momentni cheklash uchastkasi. 
10.11 - rasm. Tezlik bo‘yicha manfiy teskari bog‘lanishli va tok tutilishli 
TO’ – D tizimining mexanik xarakteristikalari 

---

284 
Hali tok bo‗yicha teskari bog‗lanishli ta‘sir qilmaydigan ishchi uchastkada 
mexanik xarakteristikalar (9.6) tenglamalari bilan ifodalanadi. 
I
ya
>I
tut
bo‗lganda 
elektr yuritmaning ishi quyidagi tenglamalar bilan ifodalanadi. 
U
b
= u
tez.v
-u
tez.ta
 – u
tut
 = u
tez.v
 – k
tez
ω- (I
ya
 – I
tut
)k
T
 
(10.5)
E
d
 = Cω+ I
ya
R
yaz
 
M = CI
ya
 
Bu tenglamalar tizimini ω ga nisbatan echib, ikkinchi uchastka uchun mexanik 
xarakteristika 
tenglamasini 
hosil 
qilamiz:
(10.6) 
(9.8) tenglamaning birinchi ikki hadi ikkinchi uchastka uchun mexanik 
xarakteristika ideal erkin tezligini beradi 
ω
02
 = ω
01
 + Δω
02
ikkinchi 
uchastkadagi 
mexanik 
xarakteristika 
bikirligi 
bo‗ladi. 
Motor yopiq konturli boshqaruv tizimida ishlaganda o‗zgartirgichning elektr 
yurituvchi kuchi 
U
d
doimiy bo‗lib qololmaydi va quyidagi tenglama bo‗yicha 
o‗zgaradi 
U
d
 = C·ω + 
 M. 
Mexanik xarakteristikaning ishchi uchastkasida tezlik deyarli o‗zgarmaydi. Motor 
validagi yuklama ortishi bilan 
U
d
 
oshib boradi. Ikkinchi uchastkaga o‗tish bilan va 
yuklamaning ortib borishi bilan tezlik nolgacha pasayadi va to‗xtatish rejimi 
boshlanadi. Shuningdek, 
U
d
quyidagi qiymatgacha kamayadi: 

---

285 
. 
Shunday qilib, kerakli mexanik xarakteristikaning shakllantirish uchun 
o‗zgartirgich quyidagi ifodaga ko‗ra E
d
zahirasiga ega bo‗lishi kerak. 
U
d.max
 = C·ω
n
 +I
tut
 · 
. 
Bu holatda yuqoridagi mexanik xarakteristika bikirligi (β
yopiq.1
) doimiy bo‗lib 
qoladi.