A. A. Xashimov, M. M. Mirxaydarov elektr yuritma

9.4 Rostlagichlar. 
 
Rostlanadigan elektr yuritmalarning elektr kuch kanali motor hamda motorni 
ta‘minlovchi yarim o‗tkazgichli o‗zgartirgichdan tashkil topadi. Elektr dvigateli 
tomonidan erishilayotgan moment va tezlikni rostlash o‗zgartirilgan elektr 
energiyasining kuchlanishi, toki va chastotasi kabi parametrlarning o‗zgartirish 
yo‗li bilan amalga oshiriladi. 5- va 6- boblarda o‗zgarmas va o‗zgaruvchan tok 
elektr yuritmalarini rostlashning asosiy tizimlari ko‗rilgan edi. Bunday 
parametrlarni boshqarish uchun turg‗unlashgan va o‗tkinchi rejimlarda 
nazoratlanayotgan parametrlarni vazifalangan o‗zgarishini ta‘minlovchi
o‗zgartgich boshqaruv signallarini ishlab chiqaruvchi tok, tezlik va holat 
rostlagichlari zarur bo‗ladi.
Boshqaruv qurilmalari va rostlagichlarning texnink ijrosi yetarlicha xilma- 
xildir. Ikkita katta soxani ajratish mumkin: analogli rostlash qurulmalari va 
diskretli yoki raqamli qurilmalar. Shuningdek, raqamli - analogli rostlash 
tuzilmalari ham qo‗llaniladi. 
Raqamli rostlash tizimlari mikroprotsessorli texnika ba‘zalari asosida 
ishlatiladi. Mazkur bobda analogli rostlash tizimlari uchun rostlagichlar ko‗riladi. 
Bunday rostlagichlar – rostlash shartlari bo‗yicha uzatish funksiyasini 
bajaruvchi elektron kuchaytirgichlardir. 
(9.1) 
Bunda 
- rostlagichning analogli chiqish signali. 
- rostlagichning analogli kirish signali. 

---

254 
Rostlagichning chiqish signalining vaqt bo‗yicha o‗zgarishini solash uzatish 
funksiyasiga mos ravishda yuz beradi. Rostlagichning o‗tish xarakteristikasi- bu
 
U
chiq
= 
f(t)
bo‗lib, uning kirishidagi pog‗onali signal uzatilishi 
- 1 bo‗lgandagi 
holatni bildiradi. 
Sanoatda unifikatsiyalangan analog ta‘sirli rostlash blok tizimi ishlab 
chiqariladi. Ular integral mikrosxemalar asosida quriladi. (UBSR- AI). Bu tizim 
tarkibiga unifikatsiyalangan rostlagichlar kiradi UBSR tizimida 
va 
o‗lchamli analogli elektrik signal qabul qilingan. 
Analogli rostlagichlarning asosini K 140 UD yoki K 533 UD seriyali 
mikrosxemalar bazasida bajarilgan bajaruvchi kuchaytirgich tashkil qiladi. 
Operatsion 
kuchaytirgich 
bu 
ochiq 
holatda 
yuqori 
kuchaytirish 
koeffitsientiga ega bo‗lgan o‗zgarmas tok kuchaytirgichidir. Operatsion 
kuchaytirgich kerakli uzatish funksiyasini bajarishi uchun aktiv- sig‗imlik 
qarshiliklardan tashkil topgan teskari aloqa bilan ta‘minlangan. Uzatish 
koiffitsientlari teskari bog‗lanish qarshiligi nisbati bilan aniqlanadi. 
(9.2) 
Elektr yuritmaning analogli rostlash tizimlarida asosan proporsional
(P- rostlagichlar) integral (I- rostlagichlarni), proporsional- integral (PI- 
rostlagichlari) hamda proporsional- integral- differensial (PID - rostlagichlar) 
turdagi rostlagichlar qo‗llaniladi. 9.1 jadvalda yuqorida sanalgan turdagi 
rostlagichlarning uzatish funksiyalari va o‗tish xarakteristekalari keltirilgan. 

---

255 
9.1- jadval.
Analogli rostlagichlar turlari. 
Quyida rostlagichlarning asosiy elementi bo‗lmish rostlagich chiqish 
signalini berilgan darajada cheklovchi cheklash sxemasidan biri keltirilgan.