Microsoft Word ihyo zakot ziyouz com doc

(Zakotni) ado qilish va uning botiniy hamda zohiriy shartlari 

 

Bilgilki, zakot ado qiluvchining besh ishga rioya etmog‘i vojib: 

Birinchisi - niyat. Beruvchi farz zakotni qalbi bilan niyat etmog‘idir. Unga mollarni 

tayin etmoq sunnatdir. Agar uning g‘oib (qo‘lida bo‘lmagan) moli mavjud bo‘lsa, «Bu 

g‘oib molimdan», deydi. Agar u mol salomat bo‘lsa joiz, illo, u nafldir. Chunki u buni 

ochiq aytmadi. Mutlaq aytganda ham shunday hukm bo‘lardi. 

Valiyning niyati majnun va sabiyning niyati o‘rniga o‘tadi. Sultonning niyati esa 

zakotdan to‘silgan molik (mol egasi) niyati o‘rnida bo‘ladi. Lekin bu dunyo hukmi 

zohiridadir, ya’ni undan talab qilishni to‘xtatish uchundir. Ammo oxirat hukmiga tegishli 

emas. Balki zakotni qaytadan bermaguncha uning zimmasidan soqit bo‘lmaydi. Agar 

zakotni ado qilishga vakil tayinlasa va vakil qilishda niyat etsa yoki vakilga niyat bilan 

topshirsa kifoya etadi. Chunki niyat bilan vakil qilish niyatdir. 

Ikkinchisi - yil to‘lishi bilan zakot berishga shoshish. Fitr zakotini (hayit) kunidan 

kechiktirmaydi. Uning vojib bo‘lish vaqti ramazon oyi oxirgi kunining quyoshi botishi 

bilanoq kiradi. Erta berish vaqti esa ramazon oyining hammasidir. Imkoni bo‘la turib kim 

molining zakotini kechiktirsa, gunohkor bo‘ladi. Haqli kishiga yo‘liqqani holda moliga 

talofat yetsa, zakot undan soqit bo‘ladi. Zakotni erta berish nisob komil bo‘lganidan va 

yil boshlanganidan keyin bo‘lishi sharti bilan joizdir. Ikki yillik zakotni erta berish ham 

mumkin. Qanchalik erta bersa ham yil to‘lmasidan oldin miskin o‘lsa, dindan qaytsa yoki 

erta berilgan zakotdan boshqa narsa sababli boy bo‘lib qolsa yo molikning moliga talofat 

yetsa yoxud o‘zi o‘lsa, berilgan narsa zakot hisoblanmaydi. Qaytarib olish esa mumkin 

emasdir. Illo, berishda qaytarib olishni shart qilsa mumkindir. Shuning uchun erta 

bergan kishi shularning oxirini va oqibat xayrligini nazorat qilsin. 

Uchinchisi - qiymat e’tibori baland badalni chiqarmaslik, balki dalilda kelgan narsani 

berishdir.  Tilladan kumush va kumushdan tilla berish joiz emas, garchi u qiymatda 

kumushdan ziyoda bo‘lsa ham. Shofe’iy (r.a.)ning maqsadini bilmagan ayrim kimsalar 

bu to‘g‘rida bepisand bo‘lishadi va maqsad ehtiyojni qondirish deb o‘ylashadi. Bu kishilar 

tahsildan qanday ham yiroqlar. Chunki ehtiyojni qondirish maqsadning hammasi emas, 

balki ayrimidir. Chunki shariat vojibotlari uch qismdir. 

Birinchi kism: xolis bandalik. Bunda nasiba va g‘arazlarga yo‘l yo‘qdir. Bunga hajda 

shaytonga tosh otish misol bo‘ladi. Zero, tosh unga yetib borishida jamra (tosh 

otiladigan joy)ning nasibasi yo‘qdir. Shariatning bundagi maqsadi-ma’nosi 

tushunilmaydigan fe’l bilan bandaning qulligi va ubudiyatini izhor qilishi uchun amal 

bilan imtihon etishdir. Chunki aql ma’nosi tushunarli narsaga (inson) tabiat(i) yordam 

beradi va unga chaqiradi. Shundan qullik va bandalik ixlosi zohir bo‘lmaydi. Zero, 

ubudiyat, harakat boshqa ma’noda emas, faqat ma’budning haqqida bo‘lishi bilan 

yuzaga keladi. Hajning ko‘pgina amallari mana shunaqadir. Shuning uchun Rasululloh 

---

Ihyou ulumid-din. Zakot sirlari kitobi. Imom G’azzoliy