Улуғмуродов н. Х

І Suyuqlik va gazsimon moddalar sarfini bosim farqlari o’zgaruvchan sarf o’lchagichlar 
bilan o’lchash
ko‟p tarqalgan va o‟rganilgan usul hisoblanadi. Sarfni bunday usul bilan o‟lchashda 
suyuqlik yoki gaz o‟tayotgan trubkada kichik diametrli to‟siq – diafragma yoki soplo o‟rnatish 
natijasida hosil bo‟ladigan modda statik bosimining o‟zgarishini o‟lchashga asoslanadi. Bunda 
diafragmadan oldingi bosim bilan diafragmadan keyingi bosimlar farqi modda sarfiga mutanosib 
bo‟ladi. 
To‟siqlar sifatida qo‟llaniladigan diafragma, soplo va Venturi soplolari davlat standarti asosida 
tayyorlanadi va ishlatiladi. 
Diafragma
. Ichki diametri 
d
1
modda oqimi o‟tayotgan trubaning ichki diametri D
1 
dan ancha kichik 
bo‟lgan metall disk diafragma (A) deb ataladi (1-rasm, a). Modda oqimi diametri 
d
1 
bo‟lgan diafragma 
teshigiga muvofiq qisiladi. Bu qisilish diafragma teshigi oldidan boshlanib oqim inersiyasi ta‟sirida 
teshikdan keyin ham, oqim diametri
d
2 
bo‟lganga qadar davom etadi. Shundan so‟ng modda oqimi 
yoyila boshlaydi va natijada oqim diametri truba diametriga tenglashadi.Diafragmadan oldingi va 
keyingi zonalarda (1 va 2) moddaning uyurmali harakati vujudga keladi. Diafragmadan keyingi 
uyurmali harakat zonasi 2 diafragmadan oldingi zonadagidan katta bo‟ladi. Diafragma oldida oqim 
bosimi P
1
' 
 
birmuncha ko‟tariladi, ya‟ni P
1
ga teng bo‟ladi (2- rasm, b), diafragmadan o‟tishi bilan 
oqimning statik bosimi R
2
gacha kamayadi, so‟ngra yana ko‟tariladi, lekin bosim P
1
' 
 
gacha qayta 
tiklana olmaydi. Bunga oqim yo‟lidagi ishqalanishda va uyurma zonalarida oqim energiyasining bir 
muncha sarflanishi (o‟zgarishi) sabab bo‟ladi. 
Statik bosimning o‟zgarish grafigiga muvofiq aniqlanadigan bosimlar farqi P
1
'
- P
2 
' 
truba
orqali o‟tayotgan modda sarfini o‟chlash uchun hizmat qiladi. Bosim farqi ∆= P
1
'
- P
2 
' 
ni aniqlash 
uchun amalda difmanometrdan foydalaniladi.(2-rasm). 
Soplo. 
Oqim o‟takdigan trubaga konsentrik ravishda kiygaziladigan voronkasimon to‟siq soplo 
deyiladi. Bunday to‟siqning old tarafida – diafragmada vujudga keladigan uyurmali harakat vau bilan 
bog‟liq bo‟lgan energiya va bosim kamayishi bo‟lmaydi. Shuning uchun ham normal soplo 
diafragmaga nisbatan yuqori o‟lchov aniqligiga ega. 
Venturi soplosi
. Venturi soplosi diafragmaga va normal soploga nisbatan ham yuqori 
aniqlikda sarf o‟lchash imkoniga ega, chunki bunda soploning ikkala zonasida (kirish va chiqish) ham 
uyurmali harakat va u bilan bog‟liq bo‟lgan bosim kamayishi sodir bo‟lmaydi. 
Venturi soplosining kamchiligi uning qimmatroqligi, o‟lchamlarining kattaligi va o‟rnatish 
(montaj) ishlarining murakkabligidadir. 

---

57 
Tuzilishi jihatidan juda oddiy bo‟lganligi uchun amalda ko‟proq diafragmadan foydalaniladi.