Texnologiyalari komiteti tashkent informatsiyaliq texnologiyalari universiteti no

m
E
F arqali v tezlikte ag’ip o’tiwshi hawanin’ sekunttag’i massasi m sa’ykes 
ra’wishte to’mendegige ten’ boladi: 




F
p
m
Ol jag’dayda 
2
/
3
F
p
E


Bul jerde p – hawanin’ tig’izlig’i, normal jag’daylarda 1,23 kg

m
3
qa (t

15 
0
С, 
р

1,3 kPa yamasa 760 mm.sim.ust.) ten’ boladi. 
Solay etip, samal energiyasi onin’ tezliginin’ kubina proportsional o’zgeredi. 
Samal pa’tpelegi tek samal energiyasi paydalaniw koeffitsenti arqali 
bahalanatug’in energiyanin’ aniq bo’legin paydali jumisqa o’zgerttiriw mu’mkin.
Ha’zirgi samal dvigatelleri (SD) mormal jumis rejiminde samal arqali kinetikaliq 

---

6 
energiyanin’ 45-48% ten artiq bolmag’an bo’legin mexanikaliq energiyag’a 
o’zgertedi. 
I.E.Jukovskiy teoriyasi boyinsha ideal jag’day ushin 
E
E
ШД
/


,
593
,
0


,
Yag’niy samal pa’tpelegi qabil qiling’an toliq energiya ag’iminin’ bir bo’legin 
samal dvigateli mexanikaliq energiyag’a o’zgertedi. 
1m
2
ko’ldenen’ kesim ag’imda t

15 
0
С ha’m р

1,3 kPa bolg’anda 
salistirmali quwatliliq (sekund energiya) to’mendegini payda:
Samal tezligi, m/s
4 
6 
8 
10 
14 
18 
22 
Ag’im 
quwatlilig’i, 
kVt/m
2
0,04 
0,13 
0,31 
0,61 
1,67 
3,6 
6,25 
Samal pa’tpelegi payda qilatug’in sekundli jumisi yamasa quwatliliq 
to’mendegi formula arqali aniqlanadi: 
2
/
3


F
p
E

, н*м

с
Hawa ag’imida, qa’legen ha’reketleniwshi forma ha’m ha’reket energiyasina 
iye boladi. Bul kinetikaliq energiya samal pa’tpelegi yamasa basqa jumisshi organ 
ja’rdeminde mexanikaliq energiyag’a o’zgerttiriledi.
Samal qurilmalarinin’ waziypasina qarap mexanikaliq energiya orinlawshi 
mexanizmler (generatorlar, kompressorlar, elektrolizler ha’m basqalar) 
ja’rdeminde elektr, jilliliq, mexanikaliq, ja’ne qisilg’an hawa energiyasina 
o’zgerttiriliwi mu’mkin. Hawa ag’imi kinetikaliq energiyasin mexanikaliq 
energiyag’a oz’geriwi ushin ha’r tu’rli samal dvigatellerinen paydalaniw mu’mkin.
Transfarmatsiya koyfeysentin bilgen halda voltmetr korsetiwleri boyinsha
U
1
kernewin aniqlaw mumkin . Eger eklemshi shinjirdag’I tok artsa U
2
kernew 
o’zgeredi ha’m o’lshem aniqlig’I eklemshi oramdag’I kernewdin’ pa’siyewi 
esabinan kemeyedi. Sebebi bul transfarmatrdin’ birlemshi orami joqari kerneli 
tarmaqqa jalg’ang’an ha’m pa’s kernewli tarmaqqa o’tiwi juz beriwi mu’mkin , ol 
halda isletiwdi eklemshi oram jerge jalg’anadi.

---

7