O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti magistratura bo’limi qo‘l yozma huquqida

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
3.3-rasm. Elektron tijorat, pochta aloqasi xizmati, sug‘urta 
xizmatlarining kompleks ishlash tizimi
18
 
Rasmda keltirilganidek elektron tijoratni amalga oshirish uchun mijoz 
yaratilgan dastur orqali tizimga kiradi va sotuvda aktiv holda turgan tovarlar bilan 
qiziqadi. Bu bugungi kunda tovar birjasi ko‘rinishida bo‘ladi. Mijozning kirish 
jarayonidagi ro‘yxatdan o‘tish talablari esa uning qaysi kategoriyaga mansubligini, 
ya’ni, jismoniy yoki yuridik shaxsligini, yashash manzili yoki yuridik manzilini, 
qaysi turdagi tovarlar savdosi bilan shug‘ullanishini aniqlab uni avtomatik tarzda 
o‘zi mansub bo‘lgan bo‘limga joylashtiradi. Demak, mijoz elektron savdo 
maydoniga tashrif buyurgandan keyin o‘ziga kerak bo‘lgan tovarni sotib oladi yoki 
18
Муаллиф тотнидан ишлаб чиқилган

---

72 
sotadi. Bu jarayonda u elektron to‘lov vositasidan foydalanadi. Demak bu 
loyihadan banklar ham manfaatdor hisoblanadi. Keyingi bosqichda esa tovarlarni 
tashish boshlanadi. Ushbu vazifani amalga oshirish bilan mijoz o‘z tovarlarini 
xavf-xatarlardan kafolatlangan himoyasini talab qilishi mumkin. Bu esa sug‘urta 
tashkilotlari uchun o‘z xizmatlariga qo‘shimcha talabni yuzaga chiqarishga xizmat 
qiladi.
Yuqorida keltirilgan loyihaning ikkinchi yo‘nalishi sifatida ijtimoiy soha 
korxonalari o‘zining qo‘shimcha takliflarini savdo maydoniga joylashtirishlari 
mumkin. Masalan mijoz biror joyga, asosan turli tadbirlarga tashrif buyurish 
imkonini topa olmaganda mazkur dastur orqali o‘z telefonidan tabrik uchun yoki 
boshqa maqsadda kerakli tovarni tanlab uni pochta tizimi orqali belgilangan joyga 
yetkazib berish qulayliligiga ega bo‘lishi mumkin. 
Yuqorida keltirilganidek marketing faoliyatini internet tizimi asosidagi 
axborot tashuvchi vositalar orqali tashkil qilish, pochta aloqasi xizmatlari 
bozoridagi talab ko‘rinishlari va uning tarkibini o‘rganish, brend yaratish 
borasidagi 
tadqiqotlarni 
olib 
borish, 
ijtimoiy 
soha 
xizmatlari 
bozori 
qatnashuvchilarining imkoniyatlarini o‘rganish, iqtisodiyotning turli sohalaridagi 
tashkilotlar bilan faol integratsion faoliyat olib borish bugungi kunda ijtimoiy soha 
korxonalari uchun amalga oshirilishi lozim bo‘lgan kompleks vazifalar qatorida 
turadi.