Universiteti voleybol, basketbol nazariyasi va uslubiyati kafedrasi a. A. Pulatov, M. A. Qdirova

II BOB. О ‘YIN TEXNIKASI ASOSLARI
Zamonaviy voleybol o ‘ta keskin o ‘zgaruvchan yo‘nalishlar va 
favqulotli vaziyatlarda kechadigan o ‘yin faoliyati bilan farqlanadi. 
Musobaqa o ‘yinlarida texnik mahorat qanchalik keng va tashqi 
ta ’sirlarga nisbatan m ukam m al shakllangan b o ‘lsa, g ‘alabaga 
erishish imkoniyati shunchalik yuksak bo‘ladi.
0 ‘yin texnikasi — bu bir vaqtning o ‘zida ketma-ket va muay­
yan maqsadli tartibda ijro etiladigan ixtisoslashgan harakat yoki 
harakatlar majmuasidir. 0 ‘yin texnikasi — harakatni aniq, tez, 
yengil, vaziyatga muvofiq, kam kuch sarf etib yuqori samarada 
bajarishga moMjallangan bo’lishi lozim.
Voleybol o ‘yirti texnikasi o ‘yinni olib borish uchun zarur 
b o ‘lgan harak at usullari m ajm uasidan iboratdir. H arak atlar 
texnikasi turli vaziyatlarda maqsadga muvofiq, samarali harakat 
qilish bilan baholanadi. 0 ‘yindagi har bir texnik usulni bajarish 
bir-biri bilan uzviy bog‘langan harakatlanish tizim idan tashkil 
topadi. Harakat texnikasi harakat vazifalarini muayyan usul bilan 
hal qilish uchun zarur va yetarli bo ‘lgan harakatning dinamik va 
k in em atik xususiyatlaridir (k u ch larn in g m uayyan izchilligi, 
gavdaning ayrim qismlari o ‘rtasidagi muvofiqlik va shu kabilar).
Texnikaning asosiy qismi — m a’lum bir harakatdagi asosiy 
mexanizmning eng muhim va hal qiluvchi qismidir. Texnikaning 
asosiy qismini bajarish nisbatan qisqa vaqt oralig‘ida katta kuch 
sarflanishi bilan ifodalanadi.
Texnikaning detallari — harakatning asosiy mexanizmini buz- 
maydigan ikkinchi darajali xususiyatdir. Texnika detallari turli 
sportchilarda turlicha b o ‘lib, bu ularning morfologik va funksional 
imkoniyatlariga bog'liq boMadi.
Texnik harakatlarni bajarishda harakatlaming vaqt jihatidan 
m a’lum bir fazalari farqlanadi. Odatda, harakatlam ing uch fazasi:
12

---

tayyorgarlik, asosiy va yakunlovchi fazalarini belgilab qo'yish 
mumkin.
Tayyorgarlik fazasining aham iyati h arak atn i bosh fazada 
bajarish uchun qulay sharoit yaratishdan iborat. Bu sharoitlar 
yugurib kelish, sakrash, aylanm a harakatlarni (to ‘siq qo ‘yganda, 
koptokni o ‘yinga kiritganda, hujum zarbasini berishda) bajarish 
bilan yaratiladi. Asosiy fazadagi harakatlar bevosita asosiy harakat 
vazifalarini hal qilishga qaratiladi. Biodinamik nuqtayi nazardan 
bu fazadagi eng m uhim narsa harakatlantiruvchi kuchlardan 
tegishli vaziyatda, tegishli yo‘nalishda samarali foydalanishdan 
iboratdir.
Yakunlovchi fazadagi harakatlar gavda muvozanatini saqlash 
maqsadida so‘nib boradi yoki keskin torm ozlanadi. Voleybol juda 
dinam ik o ‘yin boTganligi sababli voleybolchi turli texnik usullami 
egallashi, o ‘yin vaziyatidan kelib chiqqan holda ularni tanlay olishi 
va uni tez, aniq bajarishi lozim . Bu esa o 'yinchining texnik 
m ahoratini belgilaydi.
Yuqori texnik m ahorat belgilari quyidagilar bilan ifodalanadi:
— harakat usullarining aniq va samarali bajarilishi;
— xalal beruvchi omillar (charchash, tashqi sharoitning salbiy 
ta ’sirlari) mavjudligida harakatlarning bajarilish barqarorligi;
— raqib harakatlariga qarab javob harakatlarini tanlash, ularni 
qayta qurish va bunda harakat qismlarini boshqara olish;
— usullaming bajarilish ishonchliligi.
Voleybol taraqqiyotining har xil davrlarida texnik harakatlarni 
bajarish usullari, talablari, shakli, mazmuni o ‘zgaradi va tako- 
millashib boradi. Texnik usullarning o ‘zgarishiga o ‘yin qoida­
larining o ‘zgarishi, taktik harakatlarning takomillashuvi, o ‘yinchilar 
jismoniy tayyorgarUgi darajasining o ‘sib borishi asosiy sabab bo‘ladi. 
Hujum va himoyadagi o ‘yin dinamikasining o ‘sishi, harakatlar 
potensialining oshib borishi, hujum va himoyadagi kombinatsiyalar 
arsenalining kengayishi ham texnik usullam i yangilashga yoki 
qayta qurishga turtki b o la d i. '
Shunday bo‘lsa-da, o 4yin texnikasida foydalaniladigan usullar­
ning bundan-da samaraliroq imkoniyatlari yo‘q deb b o ‘lmaydi. 
Malakali sportchilaming funksional va jismoniy imkoniyatlari o ‘yin
13

---

texnikasiga yangi, ilg‘o r usullarni kiritish va uni ro'yobga chiqarish 
uchun imkoniyat yaratadi.
0 ‘yin texnikasini tasniflash - ularning shakli, m azm uni, 
qo'llaniladigan usullaming nimaga mo'ljallanganligi, harakatlaming 
b ir-b irig a b o g ‘liqligi, h a ra k atla m in g kinem atik va d inam ik 
tuzilishiga qarab m a’lum guruhlar va b o ‘limlarga ajratishdir.
Voleybol texnikasi ikkita katta bo'lim : hujum va him oya 
texnikalariga bo'linadi. 0 ‘z navbatida, yuqoridagi bo'lim lar ham 
tex n ik u su llarn in g shakli va m azm u n ig a k o ‘ra b ir q a n ch a
guruhlarga bo‘linadi. Har bir guruhda texnik harakatlam ing o'ziga 
xos bajarish usullari mavjud b o ‘ladi 
(3-andaza).