1 Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълими вазирлиги олий таълим тизими педагог ва раҳбар кадрларини

Уругвайда мусиқа таълими 
Уругвайлик педагог ва олим Альсира Легасти де Арисменди 
мактабгача ѐшдаги болаларга фолклор қўшиқлари асосида мусиқий тарбия 
беришнинг 
яхлит 
услубини 
ишлаб 
чиқди. 
Ж.Пияже, 
А.Валѐн, 
Л.Виготскийларнинг психологик назарияларига суянган ҳолда А.Арисменди
мусиқий тарбия амалиѐтига "фаоллик қоидаси"ни жорий этишни таклиф 
қилди. 
Дунѐ руҳшунослик фанида етакчи деб ҳисобланмиш бу принцип 
замонавий психологларга ҳодисаларни қайд қилиш ва кузатишдан воз кечиб, 
шахснинг ривожланиши, унинг ижодий салоҳиятини ошириш учун керакли 
шарт-шароитларни яратишга имкон беради. Бола ва педагог ҳаракатлари, 
уларнинг шахсий фаоллиги Арисменди асос солган Бошланғич мусиқа 
таълимотида етакчи омил ҳисобланади. Мусиқани эшитиш ва тасаввур 
қилиш боланинг мусиқага бўлган лаѐқатини ривожлантиришдаги фаол 
жараѐнга айланди. 
Қўшиқ айтиш, мусиқа садолари жўрлигида ритмик ҳаракатларни 
бажариш, оддий мусиқа чолғулари ѐрдамида куйлашга жўрнавоз бўлиш, 
шуларнинг барчасига Арисменди мусиқали фаолиятнинг турли шакллари 
сифатида қарашни таклиф этди. 
Куйлашни 
Арисменди 
болалар 
мусиқий 
қобилиятининг 
ривожланишидаги асосий омил, етакчи таркибий қисм деб ҳисоблайди. 
Психология тадқиқотларига З.Кодай тизими ва ўзиннинг шахсий амалиѐтига 
суянган ҳолда Арисменди, болаларнинг оҳангни ижро этиш зарурлигини 
таъкидлайди, яъни улар учун ўз овози билан қўшиқ айтиб, эшитган товуш 
оҳангларини қайта янгратиш муҳимлигини ўқтиради. 
Арисменди болаларни дастлаб секин қўшиқ айтишга ўргатишни 
тавсия қилади, айни пайтда бола ўз овозини катталар овози билан 
таққослаши керак. Кейинчалик болага қўшиқ сўзларини ўргатишдан олдин 
унинг оҳангларини ѐки куйни ижро этишни ўргатиши керак.
Айниқса, болани нафақат қўшиқ айтишга ѐки жўр бўлишга, 
шунингдек, ўз овозини муаллим овози ѐки бошқа болалар овози билан 

---

81 
таққослашга ўргатиш муҳимдир. Алоҳида тизимни ташкил қилган муайян 
машқларни эгаллай бориб, бола аста-секин ўз овозини бошқара олади, 
керакли оҳангга эриша олади. Шу билан бирга, педагог, албатта, боланинг ѐш 
хусусиятларини, ҳам физиологик нуқтаи назардан, ҳам индивидуал ва 
мойиллиги нуқтаи назаридан ҳисобга олиши керак. 
Болаларнинг мусиқани тинглаш фаолияти бошқа ижодий фаолият 
турлари билан уйғунлашуви керак: оддий урма чолғуулари (кастанеталар, 
танбурин, тарелка) да усулларни чалиш, мусиқа садолари жўрлигида 
жисмоний ҳаракатлар бажариш, фикрлаш ва хаѐлни ривожлантириш 
имконини берадиган расм чизиш ва бошқалар. Болалар ташаббускорлигини 
ривожлантиришга қулай шарт-шароитини яратишда А.Арисменди бўлажак 
шахснинг ижодий қобилиятларни юксалишнинг бой ва туганмас 
имкониятларини кўради. 
Арисмендининг "Шакллантирувчи ва яратилишни моделлаштирувчи" 
усули истиқболли метод бўлиб, айниқса амалиѐт учун зарур ҳисобланади. 
Бу усул психолог ва педагоглар учун боланинг барча қобилиятларни 
шакллантиришда фаол ва онгли равишда иштирок этиш имконини беради. 
Агарда ушбу принцип мактабгача тарбия ва мактаб муассасасидаги 
таълимнинг барча шакл ва кўринишларига тадбиқ этилса, у болани 
ривожлантириш учун катта имкониятларини очиб беради. 
Бу мактабга махсус мусиқа мактабига кира олмаган болалар ҳам 
кирадилар. 
Мактаб 
муаллимлари 
болаларда 
эркин 
тасаввурни 
шакллантирадилар. Ўйинга бўлган интилишни ривожлантиришнинг асосий 
шаклларидан бири - бадиҳадир. Барча давлат ва мусиқий мактабларда Халқ 
таълими вазирлиги томонидан тасдиқланган ягона дастур асосида олиб 
борилади. Илмий-текшириш институти қошида мусиқа кабинети куйлаш 
учун мусиқа саводхонлигини, тинглаш учун мусиқа ҳажмини белгилаб 
беради. Мазкур кабинет мактаб ўқитувчилари учун қўлланмалар нашр 
этишда сифатлилиги билан ажралиб туради. Мусиқа дарсликлари ҳар йили 
айрим ўзгартириш ва тўлдиришлар билан қайта босиб чиқарилади. 
Польшада мусиқа таълими 
Тўлиқсиз ўрта мактабда мусиқий тарбия дарсини биринчи-саккизинчи 
синфларда ҳафтада бир соат миқдорида мажбурий ўқув фани сифатида, 
қолган юқори тўрт синфларда эса фақат бир йилда мажбурий, қолган уч 
йилда эса фақўльтатив тарзида ўтказилади. 
Польшадаги мусиқий тарбия тизими