1 Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълими вазирлиги олий таълим тизими педагог ва раҳбар кадрларини

Интонация (Товуш ҳосил қилиш)
. Бунинг учун болалар куйни яхши 
идрок этиш керак. Интонация эшитиш қобилияти ва овоз аппаратининг 
ривожланганлик даражасига боғлиқ. Айрим нутқида нуқсони бўлган болалар 
сўзларни нотўғри айтиш натижасида фальш (носоз) қилиб куйлашлари 
мумкин. Интонацияни соф бўлиши тарбия олаѐтган муҳитга ҳам боғлиқ. 
Товуш ҳосил қилиш куйлашни асосий воситаларидан биридир. У кўпинча 

---

51 
махсус машқлар ва қўшиқлар ўрганишда сўзларни аниқ-равшан талаффуз 
этиш йўли билан шаклланиб боради. 
Болаларни куйлаш малакаларини шакллантириш ва ўстириш ишлари, 
мусиқа товушларини диққат билан эшитиш ва уларни аниқ баландликда 
кўйлаб бера олиш қобилиятини ривожлантириш асосида амалга оширилади. 
Бу ѐшдаги болаларда, қўшиқни куйлаганда кўпроқ нутқ товушларидан 
фойдаланишга интилиш ҳолларини кузатиш мумкин. Шунинг учун ҳам бу, 
биринчи навбатда, болаларни битта товушда чўзиб майин, яъни легатода 
куйлашга ўргатишдан бошлаш зарурдир. 
Бошланғич синфларда болаларни майин "атака"да куйлашлари аниқ 
товуш ҳосил бўлишини, овознинг мулойим ва ѐқимли бўлишини 
таъминлайди. Қаттиқ "атака"дан фойдаланиш болалар овозига қўполлик ва 
дағаллик олиб келиши мумкин. Айрим болалар бақириб, зўриқиб 
куйлайдилар. Бу эса, вокал-хор малакаларининг яхши шаклланишига халақит 
беради, овозларга путур етказади. Болаларни тўғри куйлашга ўргатиш учун 
керакли машқлардан фойдаланамиз: пастки жағни бўшатиш учун «ля-ля-ло-
лу»; 
«да-де-ди-до-ду»; 
«ма-ме-ми-мо-му» 
машқини 
иккинчи 
бармоқларимизни лабимиз четига қўйиб ижро этамиз. 
Соз ва ансамбл. 
Жамоа бўлиб куйлашнинг энг асосий шарти соз ва 
ансамблга эришишдир. Соз жамоа бўлиб куйлашда овозларнинг интонацион 
уйғунлиги, жўрлиги, бирлиги бўлиб, мелодик ва гармоник турларга 
бўлинади. Соз ҳар бир боланинг мусиқа товуши баландлигини аниқ куйлай 
олишига асосланади. Барча болаларни созга бир хил тушуши жамоа бўлиб 
куйлаганда талаффуз жиҳатдан уйғунлашишга имконият беради. Шунинг 
учун 1-дарсдан бошлаб, соз устида мунтазам иш олиб борилади. Фақат 
шундагина соф унисонга эришиш мумкин бўлади.