Маъруза матни Ҳаётга қарши жиноятлар

JKning 
34-moddasida 
retsidiv 
jinoyat 
tushunchasi 
berilgan 
bo’lib, 
retsidiv 
jinoyat 
tushunchasi bevosita shaxsning oldin qasddan qilgan 
jinoyati uchun sudlanganligiga bog’liq. Ushbu 
moddada berilgan tushunchaga ko’ra, shaxsning 
ilgari 
qasddan 
sodir 
etgan 
jinoyati 
uchun 
sudlanganidan keyin yangi jinoyat sodir etishi retsidiv 
jinoyat deb topiladi.
 

---

ҳукм эълон қилинган вақтни ҳам қамраб олади. Шунга 
кўра, қилмишни ретсидив жиноят деб ҳисоблаш вақти 
ҳукм қонуний кучга кирган вақт ва ЖКнинг 78-
моддасида назарда тутилган муддатларни қамраб олади. 
Шахснинг судланганлик ҳолати эса ҳукм қонуний кучга 
кирган кундан бутун жазони ўташ муддатига (шу 
жумладан, қўшимча жазони ўташ муддатига) ҳам жорий 
қилиниб, 
ЖК 
78-моддасида 
назарда 
тутилган 
муддатларда судланганлик ҳолати жорий қилинади. 
Хулоса 
қилиб 
айтиш 
мумкинки, 
ҳукм 
эълон 
қилинганидан биринчи ҳукм бўйича жазони ўтаб 
бўлгунча (асосий ва қўшимча жазоларни) янги жиноят 
содир этилса, ЖКнинг 60-моддаси қоидаларини қўллаб 
жазо тайинланса, ҳукм эълон қилинган вақт ва ЖК 78-
моддасида назарда тутилган муддатлар қилмишни 
ретсидив 
жиноят 
деб 
ҳисоблаш 
муддатлари 
ҳисобланади
13
. 
ЖКнинг 34,77-моддаларидаги “судланган” деган 
тушунчалар билан бир хил. Ретсидив жиноятдаги 
“судланган” деган тушунчада ҳам суд ҳукми қонуний 
кучга киргандан сўнг содир этилган жиноятлар 
тушунилади.
ЖКнинг 59-моддасида бир неча жиноят содир 
этганлик учун жазо тайинлаш тартиби белгиланган 
13
Усмоналиев М. Судланганлик: унинг ҳуқуқий оқибатлари ва 
либераллаштириш муаммолари. –Т.: Янги аср авлоди, 2005. –Б. 14.

---

310 
бўлиб, унга кўра улардан бирортаси учун ҳам судланган 
бўлмаса, жиноятлар мажмуи бўйича жазо тайинланади.
Агар шахс суд ҳукми қонуний кучга кирмай туриб, 
яъни судланмасдан олдин жиноят содир қилса, қилмиш 
ёки такроран жиноят содир этиш ёки жиноятлар жами 
деб топилади
14
. Демак, суд ҳукми қонуний кучга 
киргунга қадар жиноят содир этилса, жиноятлар жами 
ёки такроран жиноят содир этиш деб квалификатсия 
қилиниши, агар ҳукм қонуний кучга киргандан сўнг 
жиноят 
содир 
этилса 
ретсидив 
жиноят 
деб 
квалификатсия қилиниши лозим. 
Судланганлик 
ҳолатининг 
тугалланиши 
ёки 
судланганликни олиб ташлаш муддати асосий ва 
қўшимча жазонинг ўталган ёки ижро этилган кундан 
бошлаб ҳисобланади. 
ЖК 80-моддаси 2-қисмида шахс тайинланган 
жазодан қонунда белгиланган тартибда муддатдан 
илгари озод қилинган ёки жазо енгилроғи билан 
алмаштирилган 
бўлса, 
судланганлик 
муддати 
муддатидан илгари озод қилинган ёки енгилроғи билан 
алмаштирилган жазонинг амалда ўтаб бўлинган 
қисмидан ҳисобланиши кераклиги кўрсатиб ўтилган. 
Жазодан шартли озод қилинган шахсларга нисбатан 
ҳам судланганлик ҳолати жорий этилади. Интизомий 
14
Назараченко Г.В. Русское уголовное право. Общая часть: Курс 
лекций. 
–М., 
2000.
–С.218-219. 

---

қисмга жўнатиш жазосидан шартли озод қилинганда, 
судланганлик ҳолати озод қилинган пайтдан бошлаб 
тамом бўлади, ахлоқ тузатиш ишларига ҳукм 
қилинганлар жазодан шартли озод қилинганда эса бир 
йилдан сўнг судланганликнинг ҳуқуқий оқибатлари 
тамом бўлади. Озодликдан маҳрум қилиш жазосида эса 
судланганлик жазонинг амалда ўталган қисмидан бошлаб 
ҳисобланади.
ЖК 73-моддасидан жазони ўташдан муддатидан 
аввал шартли озод қилиш фақат асосий жазоларга 
нисбатан қўлланиши мумкин, деган хулоса келиб чиқади. 
Жиноят кодексида қўшимча жазодан ҳам муддатидан 
илгари озод қилиш мумкинлиги ҳақида ҳеч қандай фикр 
берилмаган. Бизнинг фикримизча, маҳкум асосоий 
жазодан муддатидан илгари шартли озод қилинадиган 
бўлса, унга нисбатан қўшимча жазодан ҳам озод қилиш 
масаласини кўриш лозим.
Агар суд қўшимча жазони ўташдан муддатидан 
илгари шартли озод қилмаса, судланганлик муддатидан 
келиб 
чиқиши 
керак. 
Жазо 
енгилроғи 
билан 
алмаштирилганда, амалда ўталган муддат ҳукмга кўра 
белгиланган ва ўталган жазо муддати ва суд ажрими 
бўйича енгилроқ алмаштирилган жазо муддатини қўшиш 
йўли билан аниқланади. Шу билан бирга, енгилроқ жазо 
тури жазоларни қўшиб ҳисоблаш қоидаларига мувофиқ 
оғирроқ жазо турига кўчирилиши керак. 
Агар озодликдан маҳрум этиш ЖКнинг 74-
моддасидаги асос бўйича ахлоқ тузатиш ишлари билан 

---

312 
алмаштирилган бўлса, озодликдан маҳрум қилишнинг 
амалда ўталган муддати ва ахлоқ тузатиш ишларининг 
ўталган муддати қўшилади.
ЖКнинг 80-моддасида судланганлик муддати 
муддатидан илгари озод қилинган ёки енгилроғи билан 
алмаштирилган жазонинг амалда ўтаб бўлинган 
қисмидан ҳисобланиши кераклиги аниқ кўрсатиб 
қўйилган.
Шундай қилиб, шахс судланганликнинг тугаши 
учун қонунда белгиланган муддат давомида (ЖКнинг 78-
моддасига кўра) янгидан жиноят содир этмаслиги керак. 
Агар шахс судланганлик муддати давомида янгидан 
жиноят содир этса, у ҳолда, бу муддатни охирги жинояти 
учун асосий ва қўшимча жазонинг аниқ ўталган вақтидан 
бошлаб ҳисоблаш зарур. 
Шахснинг барча содир этган жиноятлари учун унинг 
оғирроқ тури бўйича судланганлик муддати ўтмагунга 
қадар шахс судланган деб ҳисобланади. 
10. Судланганликнинг тугалланиши тушунчаси ва 
муддатлар.