Ekologiya va gigiyena modulidan o’quv uslubiy majmua

Ionlantiruvchi nurlarning manbalari (INM).
IN manbalari ikki guruhga bo‘linadi: tabiiy 
va sun’iy manbalar. 
Tabiiy muhitda uchraydigan IN
manbalariga tabiiy radiaktiv moddalar, 
kosmik nurlar kiradi. Sun’iy manbalar: sun’iy radiaktiv moddalar, rentgen trubkalari, zaryadli 
zarrachalarni tezlatgichlar – betatronlar, siklotronlar, chiziqli tezlatgichlar, sinxrofazatronlar, 
mikrotronlar, yadro reaktorlari, yadro energetik va texnologik qurilmalari. 
INlarning sun’iy manbalari.
Rentgen apparatlari. Qo‘llanish maqsadiga qarab ikki xil – 
diagnostik va terapevtik uskunalar tafovutlanadi. Ularda nur manbaci – rentgen trubkasi. Diagnostik 
va terapevtik rentgen trubkalari tuzilishining prinsipial farqi yo‘q. 
6.2. Radioaktiv birikmalarni faolligini o‘lchov birliklari va nurlanish dozalari.
Har bir radioaktiv modda o‘ziga xos doimiy tezliqda emiriladi. Emirilish tezligi amaliyotda 
yarim emirilishdavri bilan ifodalanadi. Yarim emirilish davrining kattaligiga qarab radioaktiv 
moddalar uch xil - uzoq umrli (100 kundan ortiq), qisqa umrli (1 soat – 100 kun) va o‘ta qisqa umrli 
(1 soatdan kichik) guruhlarga bo‘linadi. Radiaktiv moddaning nur chiqarish qobiliyati, vaqt birligi 
ichida ro‘y beruvchi atom emirilishlar soniga bog‘liq. Radiaktiv modda miqdori aktivlik degan 
tushuncha bilan ifodalanadi.
Aktivlik
– bir sekundda ro‘y beradigan atom emirilishlari bilan belgilanuvchi kattalikdir. 
Aktivlikning asosiy birligi qilib SI sistemasida Bk– Bekkerel qabul qilingan. 1 Bk– 1 sekunda bir 

---

Ekologiya va gigiyena modulidan o’quv uslubiy majmua
58 
atom emiriluvchi radioaktiv modda miqdoridir. 1000 Bk– 1 KBk, 1000000 Bk = 1 MBk, 
1000000000 Bk = 1 GBk. 
Amaliyotda SI sistemasiga kirmagan, avval qabul qilingan aktivlik birligi Ki - Kyuri ham 
qo‘llaniladi. 1 Ki – 1 gramm toza radiyning aktivligi bo‘lib u gramm – radiy deb ham ataladi, unda 
1 sekundda 3,7 x 10
10
atom emiriladi.