Ўзбекистон Республикаси Олий ва Ўрта махсус таълим вазирлиги Андижон Давлат Университети

Monogom nikoh.
Nikohning bu turi eng ko’p tarqalgan bo’lib, 2 ta shaxs o’rtasida 
amalga oshiriladi.
1.
Poliginiya nikoh.
YUnoncha poli – ko’pchilik, giniya – nikoh, ya`ni bitta 
erkakning bir necha ayollar bilan qonuniy nikohda turilishidir. Bu ko’proq arab 
mamlakatlarida bor. 
2.
Poliandriya nikoh.
Bunda bitta ayol bir necha erkaklar bilan nikohda 
bo’lishi mumkin. 
Oila-nikoh munosabatlarining asosiy sotsiologik tushunchalariga quyidagilar 
kiradi: Oilaviy hayot sharoiti, oila tarkibi, oila funktsiyasi, oila turmush tarzi, oilaviy 
mafkura va boshqalar. 
Bu tushunchalar oila-nikoh munosabatlarining eng muhim jihatlarini o’zida 
ifodalaydi. 
Oila jamiyat ijtimoiy tarkibining muhim elementi sifatida o’ziga xos ijtimoiy 
vazifalarni bajaradi. Oilaning ijtimoiy vazifasi (funktsiyasi) deganda, oila va uning 
a`zolari hayot faoliyati, faollikni namoyon qilish usuliga bag’ishlanadi. Ularga 
quyidagilar kiradi: biologik ko’payish, tarbiyaviy, xo’jalik-iqtisodiy, o’zaro yordam, 
kommunikativ, regulyativ kabilar. 
Oilaning funktsiyalari, asosan quyidagilardan iborat:
1. Avlodni davom ettirish. 
2. Bolalar to’g’risida g’amxo’rlik.
3. Iqtisodiy funktsiya yoki uy-xo ’jalik ishlarini yuritish.
4. Qariyalar to’g’risida g’amxo’rlik. 
5. Burch va majburiyatlarni his qilish.

---

81 
6. Muomala talablarini qondirish.
7. Bo’sh vaqtdan unumli foydalanish. 
Ayniqsa, oilada bola tarbiyasi, keksalarga yordam, mehnatga layoqatini 
yo’qotganlarga g’amxo’rlik qilish, oilaviy an`analarni saqlash va ma`naviy 
munosabatlarni tartibga solish kabi muhim ahamiyatga ega ijtimoiy munosabatlar 
mujassamlashgandir. Oilada “voyaga etgan, mehnatga layoqatli farzandlar o’z ota-
onalari haqida g’amxo’rlik qilishga majburdirlar”
32
. 
Shunday qilib, “Oila turmush va vijdon erkinligi qonunlari asosida quriladi, 
o’zining ko’p asrlik mustahkam va ma`naviy tayanchlariga ega bo’ladi, oilada 
demokratik negizlarga asos solinadi, odamlarning talab-ehtiyojlari va qadriyatlari 
shakllanadi”. 
Hozirda, turli mamlakatlarda, jumladan O’zbekiston Respublikasida ham oilaning 
moddiy ne`matlar ishlab chiqarish funktsiyasining salmog’i yanada ortmoqda. Bozor 
munosabatlarining tarkib topishi natijasida bu funktsiyaning bajarilishi, oilaning boshqa 
funktsiyalarining faol amal qilishiga sezilarli ta`sir ko’rsatmoqda. Masalan, oilaviy 
kichik korxonalar, ustaxonalar, kooperativlar, oilaviy fermer xo’jaliklari, ijara pudratlari 
kabi ishlab chiqarish funktsiyasining amal qilishi bilan jamiyat taraqqiyotida nafaqat 
iqtisodiy jihatdan ahamiyatliroqdir, ko’p jihatdan aholini ijtimoiy foydali mehnat bilan 
band qilish, xo’jalik uchun zarur mollar bilan ta`minlash (xo’jalik - iqtisodiy 
funktsiyasi), bolalarda yoshlikdan mehnat ko’nikmalarini shakllantirish (tarbiyaviy 
funktsiyasi), ijtimoiy-psixologik (o’zaro yordam funktsiyasi), oila byudjetini 
ta`minlaydi. Er-xotin va farzandlar o’rtasidagi ruhiy uyg’unlik (kommunikativ 
funktsiyasi) mehr- oqibat munosabatlarini yanada oshiradi. 
Oila asosini nikoh munosabatlari tashkil qiladi. Nikoh – bu tarixan vujudga kelgan, 
er va xotin o’rtasidagi munosabatlarning ijtimoiy-axloqiy shaklidir. Nikoh orqali 
jamiyat er-xotinning o’zaro jinsiy hayotini tartibga soladi va ularning oiladagi huquq-
burchlarini qonunlashtiradi. SHu bilan birga, oila nikohga nisbatan yanada 
murakkabroq bo’lib, nafaqat er-xotinni, balki ularning farzandlarini va shu oila 
tarkibiga kiruvchi qarindoshlarni ham o’z ichiga oladi.