R. D. Dusmuratov buxgalteriya hisobi

12.2.-rasm. Hisob registrlarining turkumlanishi. 
Kassa daftari, Bosh daftar 
Materiallar, tovarlar va 
sh.k.larni hisobga olish 
kartochkasi 
Vedomostlar, jurnal-orderlar 
Hisobning turli uchastkalari 
bo‘yicha 
Jurnal-orderlar, 
mashinogrammalar 
Ishlab chiqarish xarajatlarini 
hisobga olish vedomosti, Bosh 
daftar 
Analitik hisob kartochkalari 
Ro‘yxatga olish jurnallari, kassa 
daftari 
6, 7 va b. Jurnal-orderlar 
Jurnal-orderlar, bosh daftar 
Daftarlar 
Kartochkalar 
Alohida varaqlar 
Mashinogrammalar 
Uyg‘unlashgan 
Sistematik 
Analitik 
Xronologik 
Birlashgan 
Sintetik 
T
ash
qi k
o‘
ri
nis
hig
a 
ko
‘r
a 
Ax
bo
ro
tlar
h
ajm
ig
a 
ko
‘r
a 
His
o
b
y
o
zu
v
lar
in
in
g
t
u
rlar
ig
a 
ko
‘r
a 
H 
I 
S O 
B
R
E
G 
I 
S T
R
L
A 
R
I
Xodimning shaxsiy hisob 
varaqasi 
Asosiy vositalar analitik hisobining 
inventor kartochkalari 
Ko‘p tomonlama 
Ikki tomonlama 
Bir tomonlama 
Sh
ak
lin
in
g 
tu
zilis
hig
a 
ko
‘r
a 
T
o‘
ld
ir
ilis
h 
us
ulig
a 
ko
‘r
a 
ShEHMda
to‘ldiriladigan 
Qo‘lda
to‘ldiriladigan 
Shaxmatli 
Chiziqli 
Debitorlarni hisobga olish 
kartochkasi 
Jurnal-orderlar, Bosh daftar va 
boshqalar 
Materiallar hisobi kartochkasi 
Xarajatlarni hisobga olish daftari 
Hisobdor shaxslar bilan 
hisoblashishlar vedomosti 

---

316 
Alohida varaqlar
kartochkalarga o‘xshash bo‘lib, ulardan formatining 
kattaligi va yozuv qog‘ozida bosilishi bilan farq qiladi. Ular bir qancha 
afzalliklarga ega bo‘lganligi sababli hisob registrlari sifatida keng 
qo‘llaniladi. Alohida varaqlar bir-biriga biriktirilmaganligi uchun ish 
jarayonida qo‘llash ancha qulay va hisob xodimlari o‘rtasida ishni 
taqsimlashda qo‘l keladi hamda hisobni avtomatlashtirish talablariga mos 
keladi. Alohida varaqlar shaklidagi hisob registrlariga jurnal-order va ularga 
qo‘shimcha vedomostlar misol bo‘la oladi.
Axborotlar hajmiga ko‘ra 
hisob registrlari sintetik hisob registrlari, 
analitik hisob registrlari va birlashtiruvchi, ya’ni sintetik va analitik hisobni 
birlashtiruvchi registrlarga bo‘linadi.
Sintetik hisob registrlari
da xo‘jalik muomalalari umumlashtirilib, pul 
ifodasida sintetik schotlar bo‘yicha aks ettiriladi. Sintetik hisob registrlari 
yoziladigan yozuvning turiga ko‘ra xronologik, sistematik va uyg‘unlashgan 
bo‘lishi mumkin. 
Analitik hisob registrlari
xo‘jalik muomalalarini analitik schotlar 
bo‘yicha yozish uchun mo‘ljallangandir. Bu registrlarda yozuvlar sintetik 
registrlarga nisbatan batafsilroq yoziladi. Bu esa sodir bo‘layotgan xo‘jalik 
muomalalarini batafsil kuzatish zaruriyatidan kelib chiqadi. Shuning uchun 
analitik hisob registrlarida xo‘jalik muomalasining mohiyatini tavsiflaydigan 
tushuntirish matni yozish uchun joy ajratilgan. 
Analitik hisob registrlarining sintetik hisob registrlari bilan parallel, 
lekin alohida qo‘llanilishi, analitik schotlar bo‘yicha oborot vedomostlari 
tuzish yo‘li bilan hisob yozuvlarini umumlashtirish va tekshirish bo‘yicha 
texnik ishlarning ko‘payishiga olib keladi. Shuning uchun so‘nggi yillarda 
sintetik va analitik hisobni o‘zida 
birlashtiruvchi hisob registrlari
keng 
qo‘llanilmoqda. Bunday registrlarning qo‘llanilishi hisob yozuvlarini 
qisqartiradi, alohida obyektlar hisobni analitik yo‘nalishda yuritish va bir 
vaqtning o‘zida sintetik hisobning umumlashgan ko‘rsatkichlarini olish 
imkonini beradi. Shunday qilib, analitik va sintetik hisob ko‘rsatkichlari bitta 
amalni bajarish natijasida olinadi va sintetik yozuvlar jamini tekshirishga 
zarurat qolmaydi. Bunday hisob registrlariga «Mol yetkazib beruvchilar va 
pudratchilar bilan hisob-kitoblar» schoti bo‘yicha 6-jurnal-order va 
«Hisobdor shaxslar bilan hisob-kitoblar» schoti bo‘yicha 7-jurnal-order 
misol bo‘ladi. Ularda nafaqat bir mol yetkazib beruvchi, hisobdor shaxs bilan 
hisob-kitoblar to‘g‘risidagi ma’lumotlar dastlabki hujjatlarga asosan aks 
ettiriladi. Analitik va sintetik hisob yozuvlarini bitta hisob registrida bunday 
birlashtirilishi natijasida alohida analitik hisob kartochkalarini yuritishga 
ehtiyoj qolmaydi. Barcha analitik schotlar bo‘yicha yozuvlar jami bir 

---

317 
vaqtning o‘zida sintetik schot bo‘yicha aks ettirilgan summa bilan 
ifodalanadi. Sintetik va analitik hisobni bitta registrda birlashtirish 
buxgalteriya hisobini takomillashtirishning muhim yo‘nalishi hisoblanadi.