Toshkent davlat agrar universiteti termiz filiali qishloq xo’jaligi mahsulotlarini saqlash, qayta ishlash va mexanizasiya kafedrasi

 
1. Tola to’g`risida tushuncha
. Tola deb, uning uzunligiga nisbatan eni juda qisqa 
bo’lib, mexanik mustahkamlikka ega, yigirilish, ip bo’lish, biror bir material turini 
tayyorlash xususiyatiga xos bo’lgan mahsulotga aytiladi. 
Uning o’lchami odatda birliklar sistemasidagi mikrongacha bo’lgan sonda 
o’rganiladi. Masalan: turli g`o’za navlari o’z xususiyatlariga ko’ra tolasining tuzilishi har 
xil bo’ladi, ya`ni ularning uzunligi 20 mm dan 50 mm gacha bo’lib, diametri 8 mikrondan 
25 mikrongachani tashkil etadi. 
Ingichka tolali g`o’za navlari tolasining diametri o’rtacha d=8-12, o’rta tolali g`o’za 
navlariniki esa 18-20 mikron, eski dunyo g`o’zasini esa 25 va undan ham ko’p 
mikrongacha bo’ladi. 
Tabiatda tola asosan o’simlik va hayvon mahsulotlaridan tayyorlanadi. 
Hozirgi vaqtda kimyoviy usulda sun`iy tolalar ham ishlab chiqarilmoqda va 
ko’pgina sohalarda foydalanilmoqda. 
To’qimachilik tolasi yaxshi mexanik xususiyatga ega bo’lib, elastikligi, mayinligi, 
birmuncha cho’ziluvchanligi, rangni o’ziga yaxshi olishi va turli ta`sirlarga nisbatan 
chidamli bo’lishi bilan boshqa turdagi tolalardan keskin farq kiladi. 
Paxta tolasi o’rta hisobda 5-10 % ga, jundan tayyorlangan tolalar esa 40 % gacha 
dastlabki ko’rsatkichiga nisbatan cho’zilish xususiyatiga ega. 
Quruq holda jundan tayyorlangan tolani dastlabki o’lchamiga nisbatan 20 % gacha 
cho’zish mumkin. Nam holda esa 35-40%, suvda esa 60% gacha cho’zilish xususiyatiga 
ega, Demak jundan tayyorlangan tola o’ta cho’ziluvchan xususiyatga ega ekan. 
Tolalar asosan to’qimachilik sanoatida ip-kalava va turli kiyim-kechak mahsulotlari 
uchun materiallar tayyorlashda ishlatiladi. SHuningdek harbiy maqsadlarda, ovchilikda 
ham keng qo’llaniladi. 
Tola kelib chiqishi, tayyorlash usuli, kimyoviy tuzilishi va boshqa bir qancha 
ko’rsatkichlariga qarab ma`lum klassifikatsiyaga bo’linadi. 
To’qimachilik tolalarini 2 tipga ajratish mumkin: 
Tabiiy tola
- bunday tolalarga tabiiy jarayonda pishib etiladigan va inson 
aralashuvisiz hosil bo’ladigan tolalar kiradi. Masalan: o’simlikning ba`zi bir turida, 
hayvon terisida shuningdek erda mineral sifatida hosil bo’ladigan tolalar kiradi.