|
Тадқиқот методологияси (Research Methodo-
logy).
Мақолада Совет ҳокимияти ўрнатилган дастлабки
йилларда большевикларнинг мулкий муносабатлар
бўйича юритган сиѐсати, хусусий мулкчиликнинг чек-
ланиши ва мулкдорларнинг иқтисодий ҳамда сиѐсий
ҳуқуқларининг чекланиши ѐки улардан маҳрум қилиниши
турли архив ҳужжатлари ва адабиѐтлар ѐрдамида қиѐсий
таҳлил тамойиллари асосида тадқиқ қилинган.
Таҳлил ва натижалар (Analysis аnd results).
1917
йилнинг февралида Петроградда содир бўлган инқилоб
натижасида ҳокимиятга келган Муваққат ҳукумат Россия
империяси ҳудудида инсон хуқуқлари ва эркинликларини
кафолатлашга қаратилган қонунлар қабул қилди.
Инқилобдан кейин аграр давлат ҳисобланган собиқ чор
Россиясида ер масаласи биринчи ўринга чиқди. Аграр
масалани ҳал этиш бўйича турли сиѐсий партиялар
томонидан турлича таклифлар илгари сурилди. Кадетлар
(конституцион демократлар) партияси ерга бўлган
хусусий мулкчиликка устуворлик беришни таклиф қилган
бўлса, социалист-инқилобчилар (эсерлар) ерни ерга
ишлов бериш нормасидан келиб чиқиб тақсимлашни, ерга
эгалик ҳуқуқи давлат қўлида бўлиши кераклигини илгари
сурдилар.
Меньшевиклар
ерни
муниципализация
қилишни кўзда тутган бўлса, большевиклар янада
радикалроқ бўлган йирик ва ўрта мулкдорлардан барча
мулкларни, шу жумладан ерларни тортиб олиб, давлат ер
фондига ўтказиш ва жамоавий хўжаликларни ташкил
этишни илгари сурди[1].
Муваққат ҳукумат ер масаласини, умуман мулкка
бўлган муносабат масаласини чуқур ўйланган ислоҳотлар
орқали тартибга солиш лозим эканини уқтириб келди.
Туркистонда вужудга келган буржуазия синфи ҳам савдо-
иқтисодий муносабатларини кенгайтиришга ҳаракат
қилди. Большевикларнинг популистик чақирувлари,
ерларни бой қатламдан тортиб олиб, камбағалларга олиб
бериш ҳақидаги ваъдалари эса Россиянинг марказий
ўлкаларида радикал кайфиятни кучайтирди ва аҳолини
икки қисмга бўлиб юборди. Охир-оқибатда Октябрь
тўнтариши юз бериб, советларнинг тоталитар тузуми
ўрнатилди.
Муваққат ҳокимиятнинг ағдарилиши чекка ўлка-
лардан бири бўлган Туркистондаги сиѐсий жараѐнларга
ҳам кўп ўтмай ўз таъсирини ўтказди. Тошкент Совети
1917 йил 1 ноябрда Туркистонда совет ҳокимияти ўрна-
тилганлигини эълон қилди. Бу ўлкада большевикча
тартибларнинг ўрнатилишига имкон яратди. Барча
шаҳарларда советлар ҳокимиятни ўз қўлларига олдилар.
Большевиклар Туркистонда подшо Россияси давридаги
мустамлакачилик сиѐсатини янгича тарихий шароитда
давом эттириб, унга моҳиятан амал қилдилар. Туркистон-
да марказда бўлгани каби инқилобий ақидаларга, аввало,
синфийлик тамойилларига амал қилинди. Ишчилар синфи
ва камбағал деҳқонлардан ташқари бошқа барча табақалар
реакцион гуруҳлар деб эълон қилинди. Жумладан,
мулкдорлар ва тадбиркорлар ҳам реакцион қатлам
сифатида қораланиб, уларнинг мулкларини тортиб олиш,
бунга рози бўлмаганларга эса ҳатто жисмоний жиҳатдан
йўқ қилишгача бўлган жазолар қўлланилди. Ҳокимият
тепасига келган большевиклар хусусий мулкчиликни
йўқотиш, бозор муносабатларини бекор қилиш, қадимдан
шаклланиб келган иқтисодий қадриятларни ва чор
мустамлакаси даврида эндигина пайдо бўла бошлаган
бозор муносабатлари куртакларини пролетар маданияти
билан алмаштиришни асосий мақсад қилиб олдилар.
Советлар ҳокимиятга келган дастлабки вақтлар-
даноқ хусусий мулкка, мулкдорларга қарши сиѐсат юрита
бошлади. Йирик ер эгалари, саноатчилар, янги маҳаллий
ва европа миллатига мансуб мулкдор ва тадбиркор-
ларнинг жамиятдаги таъсири кучли бўлиб, бу большевик-
лар учун оғир муаммолардан бири эди. Улар ўз сиѐсатини
амалга оширишда мулкдор қатламни асосий қарши
турувчи куч деб ҳисоблаганлар ва уларни эксплуататор –
эзувчи синф сифатида талқин қилганлар. Уларни ―душ-
мант элемент‖, ―бой-эксплуататор‖, ―бой-қулоқ элемент-
лари‖, ―чайқовчи‖ ―буржуазия вакили‖, ―капиталист‖ ва
шунга ўхшаш номлар билан атаб, кенг халқ оммасида
уларга қарши нафрат уйғотиш асосий вазифа қилиб
қўйилди. Ҳужжатларда ―бойлар‖ деган умумий ном
остида атаб келинган мулкдорлар ва тадбиркорлар
жамиятга фақат зарар келтирувчи синф сифатида кўрилиб,
уларни тугатиш ва устидан муҳнаткашлар ҳокимиятини
ўрнатилиши белгиланди. Бу мақсад совет ҳукуматининг
қонунларида ҳам ўз аксини топган. Ушбу сиѐсат
дастлабки вақтларда мулкдор-ларнинг маълум бир
ҳуқуқлари
чекланишида,
мулк-ларининг
тортиб
олинишида ўз ифодасини топди.
Туркистонда саноат корхоналарини национализа-
ция қилиш Марказий Россиядагига қараганда тезроқ
суръатларда ўтказилди. Ўлкада мудофаа ва халқ хўжалиги
учун катта аҳамиятга эга бўлган ишлаб чиқариш
тармоқлари биринчи навбатда совет давлатининг мулкига
айлантирилди. Тошкентдаги кўн ва металл ишлаш завод
ва устахоналари, макарон фабрикаси, Асака, Каттақўрғон,
Қўқон, Андижон, Скобелев (Фарғона), Янги Бухородаги
электр станциялар, Тошкент, Қўқон, Самарқанд ва
Do'stlaringiz bilan baham: |
