Республикаси олий ва

12.17- расм. Вакуум қозони ёрдамида насосларни автоматик тўлдириш 
 семаси: 
1 – асосий насос агрегати; 2 – соленоид вентиллар; 3 – вакуум қозони; 4 – ваку-
ум насоси; 5 – циркуляция баки; 6 – сатҳни сигналлаш қурилмаси; 7 – сигнал
лампалари; 8 – электроконтактли вакуумметр 
12.10. Қишлоқ х
ў
жалигида қ
ў
лланувчи артезиан насос агрегатларининг
иш тартиби
 
Сув билан таъминлаш жараёнида ер ости сувларидан фойдаланиш ҳам 
юқори самара беради. Ҳозирги кунда унча катта бўлмаган локал сув билан 
таъминлаш тизимлари кенг тарқалган. Бу ҳолда битта насос ускунаси сувни 

---

- 142 - 
қудуқдан тортиб олиб уни резервуар, сув тортиш башняси ёки ёпик тармоққа 
узатади. Кичик шаҳар, қишлоқ, алоҳида ишлаб чиқариш корхонаси ва қишлоқ 
хужалик районларини сув билан таъминлаш учун ёпиқ тармоқ ёки резервуарга 
сув узатишни бир неча қудуқлар орқали амалга ошириш мумкин. Ҳар бир ҳо-
латда ер ости сувларидан фойдаланиш даражаси конкрет шароитларга боғлиқ.
Ер ости сувларини тортиб берувчи насос ускуналари сув билан таъминлаш 
ва сугоришдан ташқари ерни мелиорацияси мақсадида вертикал дренаж учун - 
сув таъминоти , қуритиш, ерни шўрини ва иккиламчи шўрланганлигини олдини 
олиш мақсадида ҳам қўлланилади.
Бундай дренаж муҳим аҳамиятга эга, чунки унинг пайдо булиш сабабла-
рининг ҳаракат механизми ер ости сувларининг чуқурлиги, уларнинг ҳаракатла-
ниш қонуни, физикавий, кимёвий таркиби ва бошқаларга боғлиқ. Ўрта Осиё-
нинг жанубий вилоятларида шўрланган ерлар кўпгина майдонларни ташкил 
этади. Шўрланиш даражасига кўра улар ҳосилдорликка таъсир кўрсатганлиги 
учун қишлоқ хўжалик айланмасидан чиқариб ташланади. Ернинг шўрланиш да-
ражаси ортган сари ўзининг ҳосилдорлигини йўқотади ва жуда катта майдонлар 
фойдаланиш учун яроқсиз ҳолга келиб колади. Шунинг учун ернинг шўрланиши 
ва суғориш жараенида ҳосил бўладиган иккиламчи шўрланиш суғориладиган 
дехқончиликнинг асосий муаммоларидан ҳисобланади. Бу ҳолда ер ости сувла-
рининг сатҳини камайтириш асосий вазифа ҳисобланади. Кўп ҳолларда верти-
кал дренаж бир вақтда ер ости сувларининг сатҳини камайтириш ва сугориш 
мақсадида ишлатилади. Ер юзасидан 10 м чуқурликдан бошлаб вертикал мар-
каздан қочма чўкма артезиан насослари ўрнатилади.