90
Кита ўз геостратегик (ҳарбий) доктринасини яратар экан,
генерал
Танака Гиити
ғояларидан ҳам илҳомланган. Бу генерал
1920 йилларда япон ҳукуматига раҳбарлик қилган эди. Бу
даврда
Япониянинг “ҳаѐтий макони”ни Осиѐ қитъасидаги ҳудудлар
ҳисобига кенгайтириш зарурияти тўғрисида Гиитининг ғоялари
мамлакат расмий ҳукмрон геостратегиясининг асосига айланди.
Айни унинг ҳокимияти даврида, 1927 йилда Япония билан
Германия ўртасида махфий “Танака меморандуми” имзоланган эди.
Бу битимда АҚШнинг қитъадаги таъсирига Япония барҳам
бериши, унинг мустамлакалари устидан назорат ўрнатиши ва
бошқа яширин ҳарбий режалар дастури баѐн этилган эди.
1940 йилда Япониянинг янги сайланган Бош вазири Коноэ
Фумимаро
Буюк Жануби-Шарқий Осиѐ фаровонлиги соҳас
ини
яратиш мақсадини эълон қилди. Бу ерда Япония гегеомон ролини
ўйнаши керак эди. 1941 йилнинг декабрида япон армиясининг
авиацияси АҚШнинг Ҳавай оролларидаги Перл-Ҳарбор ҳарбий-
денгиз базасини бомбардимон қилди ва АҚШнинг
Тинч океанидаги
ҳарбий флотини яксон этди.
1942 йилда Японияда унинг тарихида ўта экстремист бош вазир
ҳисобланадиган генерал
Тодзѐ Хидеки
ҳокимият тепасига келди ва
ўзининг янги геосиѐсий концепциясини эълон қилди. Бу
концепцияга мувофиқ, Япония Буюк Британия, АҚШ ва СССРнинг
Жануби-Шарқий Осиѐдаги барча таъсир минтақаларига бостириб
кириши ва уларни ўзига қўшиб олиши керак эди. 1942-1943
йилларда Хидеки жанубий денгизлар атрофида жойлашган
мамлакатлар ва ҳудудларни, шунингдек Хитойнинг бир қисмини
босиб олиб, бу улкан ҳудудда ўз режимини ўрнатди.
Япониянинг
иккинчи
асосий
геосиѐсий
назарияси
–
Евроосиѐчилик
концепцияси Японияда кўпроқ
инглиз-америка
Атлантик геосиѐсатининг альтернативасини барпо этишга
мўлжалланган эди. Япон геосиѐсатчиси
Коноэ Фумимаро
(1891-
1945) бу геосиѐсий назариянинг асосчиси бўлди. Бу концепцияга
кўра, Япония ички сиѐсатининг янги тузилмаси яратилиши,
барча
сиѐсий патиялар йўқ қилиниши, сиѐсий бошқарув “Ягона
Император
Уюшмаси”
таркибида
бирлаштирилиб
амалга
оширилиши керак эди. Бу тамойил аслида Гитлернинг “бир миллат
– бир фюрер – бир партия” ғоясига асосланган ва национал-
социалистик ҳукумат тузишни кўзда тутган.
91
Бундан ташқари, япон евроосиѐчилари “Буюк Жануби-Шарқий
Осиѐ таъсир доираси” зонасини яратиб, бу ерда марказий бошқарув
системасини ўрнатишга интилган эдилар.
Бу концепция тарафдорлари, ниҳоят, Америка ва Буюк
Британиянинг мавжуд ва келажакдаги жаҳоний ҳукмронлигига
қарши денгиз ва қуруқликдаги мамлакатларнинг янги геостратегик
блокини шакллантиришни назарда тутганлар.
Коноэ уч марта Япония бош вазири бўлган ва шу давр
мобайнида ўз геосиѐсий ғояларини
амалга ошириш учун жиддий
ҳаракат қилган. 1940 йилда Германия ва Италия билан “Учлар
пакти”ни айни Коноэ имзолаган.
Баъзи тадқиқотчиларнинг маълумотларига қараганда, уруш
бошланишидан олдин Коноэ минтақада япон-америка икки
томонлама муносабатларини ҳал қилиш, ўзаро зиддиятли ва
ихтилофли масалаларни бартараф этишнинг турли йўлларини
топиш мақсадида АҚШ президенти Ф.Рузвльт билан шахсан
музокара ўтказиш учун бир неча бор ҳаракат қилган, бироқ бунга
эриша олмаган ва бутунлай Германия томонига ўтиб кетган
1
.
Шундай қилиб, Иккинчи Жаҳон
уруши арафасида ва уруш
вақтида Япония олиб борган геосиѐсий йўлни таҳлил қилиш шуни
кўрсатадики, бу йўл немис классик геосиѐсатчиси Ҳаусҳофернинг
“Берлин – Москва – Токио” геостратегик ўқи тўғрисидаги ғоялари
таъсири остида шаклланган ва Узоқ Шарқ, Жануби-Шарқий Осиѐ
ва Тинч океани минтақасида Япония ҳукмронлигини таъминлашга
йўналтирилган. Япония бу урушдан нима истаѐтганини ва нима
кутаѐтганини жуда аниқ белгилаб олган давлатлар жумласига
киради ва бу унинг геосиѐсий концепциясида ўз аксини топди.
Do'stlaringiz bilan baham: