Quyish va qadoqlash texnologiyasi

Yog‘-moy sanoatida ishlatiladigan plastmassalar
Polietilen. 
Qadoqlash ishida polietilen boshqa polimerlar ora- 
sida yetakchi o ‘rinni egallaydi, u plyonka, varaq, shishiriladigan 
shisha, qo‘shimcha qoplama, varaq ashyolar, qopqoqlar, tiqin- 
chalar va taglamalar, penoplastlar, matomas materiallar tayyor- 
lashga ishlatiladi. Polietilen etilenning polimerlanishidan hosil 
bo‘lgan yuqori molekular mahsulotdir.
Hozirgi kunda polietilen olishning bir necha sanoat usullari 
m a’lum.
1. 
Yuqori bosim ostida etilenni polimerlash (1000—3500 kgs/sm2), 
harorat 200—300°C, initsatorlar (O2 organik peroksidlar) ishtiro- 
kida radikal mexanizmi bo‘yicha olinadi. Bunday polietilen yuqori 
bosim (PEVD; YBPE) yoki past zichlikka ega polietilen (PENP; 
PZPE) deyiladi.
25

---

2-jadval
Ko‘rsatkich nomi
Suspenzion
PEND
Gaz fazada 
PEND
Zichligi, g/sm3
0,9
0,9
Cho‘zilganlikka chidamlilik
chegarasi
21,5-32,4
25,6-30,6
Tortilgan nisbiy cho‘zilishi
300-600
400-700
Usadka, %
-
-
Qotishma oquvchanligi
12,0 +2
20,0 + 2
2. Past bosim (40 kgs/sm2 + past), metall organik katalizatorlar 
ishtirokida, 80°C da, suspenziyada ion-koordinatsion mexanizmi 
b o ‘yicha etilenni polim erlash. Bunday polietilen past bosim 
(PEND; PBPE) yoki yuqori zichlikdagi (PEVP; YZPE) poli­
etilen deyiladi.
3. Past bosimda gaz fazada, kompleks metalli organik kata­
lizatorlar yordamida etilenni polimerlash (PEND).
Gaz fazali jarayonlar nisbatan sodda texnologik sxema bilan 
ajralib turadi. Gaz fazali usul bilan olingan polietilen suspenzion 
PENDdan tozaligi yuqoriligi, yuqori fizik-mexanik xossalari bilan 
farq qiladi (2-jadval).
PEN D va PEVD turli muhitlar: kislotalar, ishqorlar, lu/li 
eritma va ba’zi boshqa organik erituvchilarda yuqori darajada 
kimyoviy chidamlidir. Ularga konsentrlangan xlorid kislota ham, 
plavikovaya kislota ham ta’sir qilmaydi, lekin ular oksidlovchilarga 
nisbatan chidamli emas. PEN D PEVDga nisbatan spirtlar, yog‘ 
kislotalar, sovun ta ’siriga chidamliroqdir. Ishlatilish sohasi va 
xossalariga ko‘ra, turli markadagi polietilenlar chiqariladi. PEVD 
asosan, iste’mol idishlari olish uchun ishlatiladi.
PEVDdan idish tayyorlashning asosiy usullari: bosim ostida 
quyish; ekstruziya, puflashli ekstruziya, rotatsion shakllantirish, 
termo - shakllantirish.
PEVD turli maishiy buyumlar va plyonka tayyorlashda keng 
qo‘llaniladi. PEVDning oziqa markali plyonkasidan tayyorlangan
26

---

qoplar margarinli mahsulotlarni katta o ‘lchamli idishga (taxta 
bochka, karton yashik) qadoqlashda pergament o ‘rnida ishlatiladi.
PEN D nisbatan qattiq, zarbaga yuqori chidamli, kuchlanish 
ostida yorilishga chidamli, yuqori pishiqlik xossalariga ega.
PEN D PEVDni qayta ishlash usullari bilan qayta ishlanadi: 
bosim ostida quyish, ekstruziya, puflashli ekstruziya, rotatsion 
shakllantirish. PENDdan qolgan qutilar o ‘simlik moylari tashishda 
transport idishi sifatda foydalaniladi.
276-73 markali PEN D dan tayyorlangan kanistrlar gaz fazali 
usul bilan olingan va O ‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash 
vazirligi tomonidan ruxsat berilgan, margarin mahsulotlarini hidi 
va ta’mini yaxshilovchi aromatizatorlarni saqlash va tashish uchun 
ishlatiladi.