Ashyoshunosligi

13.13-rasm. Airaaturalanii oldindan tarartglash usullari:
a—g — elektrotemik usulda cho‘zish; d —
j  — domkratlar bilan cho Vs ,
Z~k — beton qotgandan keyin domkratlar bilan cho‘zish; 1 
C^°_^fes^ ic
tayyorlangan armatura; 2 — anker; 3 — tayanch; 4 — buyum; 5 ~~ e 
>
6 — qorishma; 7 — domkratning armaturani cho ‘zishdagi hold ,
8 — cho ‘zilgandan keyingi holati.
331

---

mustahkamligi loyihada ko‘rsatilgan mustahkamlikni 70—80% iga 
yetganda cho‘zilgan arm atura b o ‘shatiladi. Shunda arm atura 
qisqarishga intilib, beton konstruksiyani kuch tushadigan tomonga 
nisbatan sezilarsiz darajada egadi 
(13.13-rasm).
Natijada, betonga 
yuk q o ‘yilganda undagi arm aturada xavfli ch o ‘ziluvchanlik 
zo‘riqishi paydo bo‘lmaydi.
13.23. Beton xossalarini yaxshilaydigan qo‘shiimaiar
Hozirgi zamon betoni — bu mineral bog‘lovchi moddalar, 
to ‘ldiruvcliilar, turli funksional xossalarga ega mikroto ‘ 1 diruvc hi lar 
va modifikatorlar asosida tayyorlanadigan kompozitsion qurilish 
ashyosidir.
Modifikatsiyalangan yangi xossali sement tizimlarda kecha- 
digan jarayonlarni o ‘rganish ham da qurilish ashyoshunosligi 
amaliyotida yangi texnologiyalardan foydalanish usullarini qo‘l- 
lash kerakli xossalarga ega ashyolar olish, kompozitsion qurilish 
ashyolarining gidrotatsiya jarayonlarini va qotishini boshqarish 
imkonini beradi.
Eritmalar va betonlar ishlab chiqarishda uning plastikligini 
qulay qiluvchi qo'shilmalar, giper va superplastifikatorlar, ashyo- 
larning bog‘lanishi va qotishi regulyatorlari, havoni tortuvchi, 
g‘ovak hosil qiluvchi, sement ashyolar pishiqligini oshiruvchi, 
ularga maxsus xossalar beruvchi qo£shilm alar, shuningdek, 
kompleks yarim funksional modifikatorlar keng qo‘llaniladi. Yangi 
avlod ko'p komponentli pishiq betonlar tarkibida, an’ana\iy ashyo- 
lardan tashqari, turli kimyoviy xossalarga ega bo‘lgan ultradispers 
mikroto‘Idiruvchilarni ishlab chiqarish kengayib bormoqda.
Turli funksional vazifani bajaruvchi kompleks qo‘shilmalar, 
eritmalar va betonlarning bir qator asosiy fizik-texnik xossalarini 
yaxshilash va pishiqhgini oshirish uchun keng qollaniladi. Odatda, 
ular polifunksional ta’sirga ega, ya’ni bir vaqtda bir necha, bir- 
biriga bog‘liq bo‘lmagan ko‘rsatkiehlarga ta’sir qiladi. Masalan, 
beton aralashmaga faol yuzali moddalar (PAY) va elektrolitlar 
qo‘shilganda plastikhgi yuqoriroq aralashmalar va pishiq betonlar 
olish mumkin.
332

---

Kompleks qo‘shilmalar qo‘shilganda ularning har birining 
nojo‘ya t a ’siri keskin kam ayadi yoki um um an y o ‘qoladi. 
Chunonchi, betonga, hattoki, oz miqdorda (0,2—0,5%) qo'shilgan 
PAV aralashmalarning suvga ehtiyojini kamaytirgan holda, bir 
vaqtning o ‘zida bog‘lovchi moddalarning gidrotatsion qotishi 
jarayonlarini sekinlashtiradi, PAV kompleks qo‘shilmalar va elekt- 
rolitlardan foydalanish esa bu jarayonni umuman yo‘qqa chiqaradi. 
Bundan tashqari, faol yuzali moddalar elektrohtlarning nojo'ya 
ta’sirini-betonlar gigroskopikligining oshishini bartaraf etadi.
Qo‘shilmalar bilan ishlangan beton qorishmalarni texnologik 
va fizik-mexanik xossalarga bog‘hq holda shartli ravishda beshta 
guruhga bo"Iish mumkin: 1-PAV aralashmalari; 2-PAV va elektro- 
letlar aralashmalari; 3-elektroletlar aralashmalari; 4-superplasti- 
fikatorlar asosidagi kompleks qo‘shilmalar; 5-polifunksional 
ta’siriga ega ko‘p kompleksli qo‘shilmalar.