Elektr kontaktlari

3.1.KONTAKTLARNING ISH REJIMLARI. 
 
A) Zanjirning ulanishi 
Kontaktlar ulanayotganda ikkita xolat o„rinlidir. 
1)Kontaktlar vibratsiyasi. 
2)Kontaktlar orasidagi razryad natidasida xosil bo„ladigan kontakt
yuzasidagi erroziya. 
3.4- RASM 
1-ko„zg„aluvchan kontakt. 
2-richag 
3-prujina 
4-qo„zg„almas kontakt. 
Elektr apparatining elektr magniti chulg„amiga kuchlanish berilganda 
magnit maydon ta‟siri ostida qo„zg„aluvchan kontakt xarakatga keladi. 2-richag 
α burchagiga buriladi. Buning oqibatida qo„zg„aluvchan 1-kontakt maxkam 
o„rnatilgan qo„zg„almas 4- kontaktga kelib uriladi. Urilish zarbi natijasida unga
qarama-qarshi F kuch xosil bo„lib qo„zg„aluvchan kontaktni orqaga itarib
tashlaydi. Elektromagnit ta‟siri ostida qo„zg„aluvchan kontakt yana qayta kelib
4-kontaktga uriladi va jarayon shu tariqa davom etadi. 
Bu xolatni kontraktlar vibratsiyasi deyiladi. Ularni kamaytirish uchun
qo„zg„aluvchan kontakt konstruksiyasiga 3- prujina kiritilgan. 
Prujina ma‟lum kuch ostida siqilgan bo„lib urilish natijasida xosil 
bo„lgan F kuchni so„ndirib boradi. Buning oqibatida kontakt vibratsiyasining
zararli xususiyati - kontaktlar orasida ko„p marotaba elektr yoyi sodir bo„ladi va 
so„nadi. Kontaktlarning ulanishida qo„zg„aluvchan va qo„zg„almas kontraktlar 
orasida yaqinlashib borgan sari elektr kuchlanganligi ortib boradi va ma‟lum 
minimal masofaga etganda anod elektronlari katod tomon erib o„tishni 
boshlaydi va elektr yoyi xosil bo„ladi. Elektr yoyi kichik miqdordagi metal
zarrachalarning erigan xolatiga o„tishidir. Ular bir kontaktdan ikkinchisiga
o„tib kontakt yuzasida g„adir-budirliklar xosil qiladi.

---

Elektr kontaktlarning ulanish ajralish kontaktlar orasida elektr
maydon kuchlanganligi ortib elektr elektr yoyi xosil bo„lishiga olib keladi.
Bunda anoddan chiqayotgan mayda metal zarrachalari katodda yig„ilib boradi. 
Bu kontaktning ishlashini yomonlashtiradi. O„tkazuvchanlik pasayadi. Buni
oldini olish uchun kontaktlar yoy so„ndirish kamerasi bilan ta‟minlanadi va
ular ulanayotganda sun‟iy ravishda ulanish yuzasida ishqalanish xosil qilinadi. 
Qo„zg„aluvchan kantakt ulanayotganda qo„zg„almas kataktning sirtiga sirpanish 
xosil qilinadi va kontakt yuzasidan silliqlab o„tkazuvchanlikdan oshiradi. 
Elektr yoyi sodir bo„lganda kontaktning anod qismini chiqayotgan joyda 
metall zarrachalar (elektron qo„rinishlarga) katodga to„planishi kontaktning fizik 
yeg„ilishi yoki erroziya deyiladi. 
b) kontaktlarning ulangan xolatiga tok o„tkazish. Bunga kontaktlarga uzoq 
vaqt naminal tok oqib o„tadi yoki qisqa vaqtga, qisqa tutashuv toki oqib o„tadi. 
v) zanjirning uzilishiga elektr apparati elektr magnit chulg„amiga 
berilayotgan tok to„xtatiladi. Bunga chulg„am manbani uzilib elektr magnit 
maydon asta sekin so„na boshlaydi va qo„zg„aluvchan kontaktning bosilib turuvchi 
kuchi kamayadi va natijada kontaktlar orasiga o„tish qarshiligi oshadi. Kontakt 
yuzasidagi kontakt nuqtalarida qizish xosil bo„ladi. Kontaktning ajralish 
mobaynida elektr maydon kuchlanganligi oshib kontakt nuqtalaridagi xarorat 
kontakt metalining erish xaroratiga ketadi. Kontakt nuqtalarda metall 
zarrachalarini xosil bo„lgan suyuq metall ko„prikda namoyon bo„ladi. Kontaktning 
keyingi xolati davomiga zanjirdan o„tayotgan tokning qiymatiga bog„liq ravishda 
kontaktlar orasida ko„prik uziladi yoki elektr yoyi ko„rinishiga o„tadi. Kontaktlar 
qizishi natijasida ular yuzasida oksid qoplam xosil bo„ladi. Uning nisbiy qarshiligi 
katta bo„lib, kontaktda o„tkazuvchanlik yomonlashadi, yemirilishiga olib keladi. 
Kontakt yuzasining oksid qaplami va kimeviy birikmalar natijasida
yemirilishi ximik yemirilish yoki korroziya deyiladi. Bu oksid qobiqni 
yo„qotishda va korroziyani oldini olishda, yuqorida aytib o„tilgan yoy 
so„ndirish moslamalari va kontaktlarning ulanish jarayonida kontakt yuzasiga 
ishqalanish bularni oldi oladi.