A b d u m a j id m a d r a im o V g avhar fu zailo V a

M avzuni mustahkamlash uchun savollar
1. Manbashunoslik fani qachon shakllangan?
2. Eng qadimgi zamon tarixchilari voqea, hodisalami qanday bayon qilgan?
3. O'rta asr tarixchilarining manbaga munosabati qanday bo'lgan?
4. О ‘zbekiston tarixiga oid qo
 ‘
lyoz/na asarlar qaysi kataloglarda tavsifga olingan ?
5. Qaysi o'zbek manbashunoslaruni bilasiz?
116

---

II B O B . 0 ‘Z B E K I S T 0 N T A R IX I
M A N B A L A R I
1 -M A V Z U . Q A D I M G I Z A M O N M A N B A L A R I
D arsning mazmuni: 
O'zbekiston qadimgi tarixi arxeologik manbalari, 
Eron 
hind, yunon va Rim manbalari to'g'risida umumiy tushuncha
beriladi.
Rcja:
1.1. Asosiy siyosiy-ijtimoiy voqealar.
1.2. Qadimgi Eron va hind manbalari.
1.3. Qadimgi Yunon va Rim manbalari.
Asosiy tu sh u n c h a la r. 
«Avesto*, arxeologik manbalar, Xitoy, Eron, 
yunon 
va Rim manbalari, katiba, tasvir, surat, tarixiy yozuvlar, relyef.
1.1. Asosiy ijtim oiy-siyosiy voqealar
O 'z b e k i s t o n
h u d u d i ham E ro n , H in d isto n , M e so p o ta m iy a , 
Y unoniston, 
Rim, Misr va Xitoy singari mamlakatlar kabi ilk madaniyat 
o 'c h o q la rid a n
hisoblanadi. Lekin, uning qadimiy madaniyati haqida 
m a’lu m o tlar 
juda kam saqlanib qolgan. Biz yurtimizning faqat miloddan 
aw algi VI asrlardan 
keyingi ijtimoiy-siyosiy hayoti haqida ma’lum darajada 
yozm a 
ma’lumotlarga egamiz.
Eron, Hindiston va ayniqsa, qadimgi Yunoniston va Rim manbalarida 
saqlangan m a’lu m otlarg a q a ra g a n d a q adim za m o n lard a hozirgi 
O'zbekiston hududida istiqomat qilgan sak, massaget va boshqa qabilalar 
urug'chilik tuzum ini boshdan kechirganlar, chorvachilik, qism an 
dehqonchilik hamda hunarmandchilik bilan shug'ullanganlar.
Miloddan awalgi VI asrda yurtimiz Ahamoniylar davlati (miloddan 
awalgi 550-330-yillar) asoratiga tushib qoldi. Ana shu davrda bu yerda 
istiqomat qilgan xalqlar hayotida muhim ijtimoiy-siyosiy o'zgarishlar 
sodir bo'ldi. Urug' jamoalari orasida tabaqalanish boshlandi: yangidan 
paydo bo'lgan urug' aslzodalari serunum yerlami egallab oldilar, qul 
mehnatidan foydalanish hamda erkin jam oa a ’zolariga zulm qilish yo'li 
bilan boyib bordilar. Shu tariqa jamiyatning tabaqalanish jarayoni kuchaydi 
Va Quldorlik jamiyati paydo bo'ldi.
Bu davrning o'ziga xos xususiyatlaridan biri shuki, miloddan awalgi 
_ asrda yurtimiz hududida, masalan Balx va Xorazmda otashparastlik
zardushtlik dini paydo bo'ldi va keng tarqaldi.
117

---

Ahamoniylar va ulaming mahalliy noiblari baribir aholini to'la itoatda 
tutib tura olmadilar. Xalqimizning chet el bosqinchilariga qarshi kurashi 
kuchaydi. Natijada miloddan awalgi VI asr o'rtalariga kelib Xorazm 
mustaqillikni qo'lga kiritib oldi. Sak va massagetlar ham o'z ozodligj 
uchun tinmay kurash olib bordilar. Eron hukmdorlari bilan yurtimiz 
xalqlari o'rtasida uzluksiz davom etgan urushlar Ahamoniylar davlatini 
kuchsizlantirdi va Eronning Iskandar Zulqamayn (miloddan awalgi 336- 
323-yy.) tarafidan bosib olinishini birmuncha osonlashtirdi.
Iskandar Zulqamaynning yurishlari (miloddan awalgi 334-324-yy.) 
yurtimiz ijtimoiy-siyosiy taraqqiyotiga ta ’sir ko'rsatdi: katta yer egalari 
bo'lmish mahalliy aslzodalaming mavqei yanada mustahkamlandi.
M a’Iumki, Iskandar Zulqarnayn vafotidan (miloddan awalgi 323-yil 
I3-iyun) m a’lum vaqt (taxminan 75 yil) o'tgach, uning ulkan saltanati 
mayda-mayda davlatla^ga bo'linib ketdi.
Miloddan awalgi taxminan 250-yili Buyuk Makedoniya saltanatining 
Baqtriyadagi noibi Diodot mustaqillik e ’lon qildi va Yunon-Baqtriya 
davlatiga asos soldi. Bu davlat tarkibiga Sirdaryo bilan Ind daryosi yuqori 
oqimlarigacha bo'lgan yerlar va xalqlar qarar edi.
Hozirgi Turkmanistonningjanubiy tumanlari ham mustaqillikka erishdi. 
Bu yerla hokimiyat tepasiga nufuzli Arshakiylarurug'ining boshliqlari o'tqizildi.
Miloddan awalgi 190-yili Magnesiya1 yonida bo'lgan janglarda Rim 
qo'shinlari Buyuk Antiox (miloddan awalgi 242—187-yy.) qo'shinlarini 
tor-m or keltirib, Salavkiylar hukmronligiga qaqshatqich zarba berdilar. 
Bu hoi Yunon-Baqtriya, ayniqsa Parfiyaning kuchayishiga yo'l ochib berdi.
M iloddan awalgi II asm ing 40-yillarida Parfiya butun Eron va 
Mesopotamiyaning katta qismini o'ziga qaratib olib, yirik quldor davlatga 
aylandi. Poytaxt Ekbatana (H am adon)dan Evfrat bo'ylariga, hozirgi 
Bag'dod yonida joylashgan Ktesifonga ko'chirildi.
T ax m in an o 's h a v aq tlard a Y u n o n -B aq triy a davlati ham o 'z 
chegaralarini birmuncha kengaytirib oldi. Evfidem, Demetriv va