A b d u m a j id m a d r a im o V g avhar fu zailo V a

birinchi 
bor manbalami o'rganish va o'rgatish usullari bayon 
qCjl 
n , A lish er 
Navoiyning tarixiy asarlari, Turkistonning Chor Rossiyasi 
m u s ta m la k a c h ilig i, 
sho'ro va mustaqillik davri manbalari tavsifi keltirilgan, 
arab 
fore va 
o 'z b e k
tillaridagi yozma m anbalar xususiyatlari alohida-
aloh id a tush un tirilgan.
M anbashunoslik 
fani ko'p asrlik a n ’anaga ega bo'lsa-da, yurtimiz 
m anbashunosligi 
yuqorida zikr etilgan asarlarda umumlashtirishga harakat 
qilindi. 
Manbashunoslikni o'rganish uchun birinchi galda tarixga oid 
ilmiy 
tad q iq o tla r, 
yozma yodgorliklar nashrlari va birlamchi yozma 
m anbalar bilan 
bevosita ishlashga to'g'ri keladi. Bu sohada Ya.G'ulomov,
B .A .A h m ed ov, 
A.O'.O'rinboyev kabi yirik olim lar asarlari, O 'zR FA 
Abu 
R ayhon 
Beruniy nomidagi Sharqshunoslik institutida saqlanayotgan 
q o 'ly o zm alar 
tavsifini o 'z
ichiga olgan 
1 1 
jildlik monograflk katalog hamda 
m axsus katalog 
- fihrist, tadqiqotlar bo'lg'usi manbashunoslar uchun 
namuna 
b o 'lib xizm at 
qilishi mumkin.
Talabalar yordam chi m anba sifatida ensiklopedik qom uslardan 
foydalanishi mumkin.
Manbashunoslikni yaxshi egallash uchun talaba bir necha til, ayniqsa 
arab yozuvidagi o'zbek til va g'arb tillaridan ingliz, nemis va fransuz 
tillaridan birini yaxshi bilishi kerak. Bu sohada ms tili ham m a’lum 
mavqega ega.
11.5. 0 ‘zbck xalqining shakllanishiga oid manbalar
11.5.1. 0 ‘zbck xalqining shakllanishiga oid manbalar umumiy
xususiyatlari
O'zbek xalqining shakllanish masalasi yaxshi o'rganilmagan, ycchimini 
topmagan ilmiy muammolardan biri. Masalani bir manba bilan, bir 
tadqiqotchi, u garcha fan mirishkori bo'lganda ham, ycchib berolmaydi. 
Buning uchun uzoq o'tm ishdan qolgan va turli tillarda, qadimgi eron, 
yunon, rim, xitoy, arab, fors va turkiy tillarda yozilgan qo'lyozma va 
toshga, yog'ochga, sopolga va boshqa buyumlarga bitilgan yozuvlami 
° qiy oladigan mutaxassis — m anbashunos, arxeolog, etnograf va 
antropolog olim, adabiyotshunos (folklorshunos), tilshunos va geograf 
im ar birgalashib, bir ilmiy jamoa bo'lib ishlashlari zarur bo'ladi. Al'suski. 
ga s unday hamkorlik yetishmay turibdi. Lekin, bu ishni o'zbek olimlari
113

---

yechib berishlari kerak. Vaholanki, muhtaram Prezidentimiz 
I.A .K arim ov 
juda to ‘g‘ri aytganlaridek, «Odamzod borki, avlod-ajdodi kimligini, 
nasl-u 
nasabini, o ‘zi tug'ilib voyaga yetgan qishloq, shahar, xullaski, 
V atanining 
tarixini bilishni istaydi*1. Demak, bu — xalq talabi, Vatan talabi.
O'zbeklam ing xalq bo'lib shakllanishiga oid biron alohida manba 
yo‘q. Bu masalaga oid m a’lumotlar tarixiy, geografik, lingvistik va xalq 
og'zaki adabiyotiga oid asarlaming barchasida mavjud. Lekin, ularni 
sinchkovlik bilan bittalab terib olish kerak bo'ladi. Ulami Tabariy va 
arab geografiya olim larining asarlarida, N izom uddin Shom iy va 
S h a ra fu d d in Ali Y a z d iy n in g « Z a fa rn o m a * s id a , J u v a y n iy va 
Rashiduddinning yuqorida tilga olib o'tilgan asarlarida, «Nusratnoma* 
va «Abdullanoma»da va X—XVI asrda yozilgan barcha asariarda uchratish 
mumkin.
XV asr oxiri va XVI asr boshida ikki azim daryo — Amudaryo bilan 
Sirdaryo oralig'ida joylashgan ko'hna mamlakatimizga qo'shni Dashti 
qipchoqdan 20 dan ortiq qavm: qo'ng'irot, nayman, ming, do'rm on va 
boshqa qavmlar ko'chib kelib, mahalliy turkiyzabon xalq tarkibiga 
qo'shildilar. «Tarixi Abulxayrxoniy*, «Abdullanoma* va «Maktuboti 
Allomiy* (XVI asr) kitoblarida keltirilgan ma’Iumotlarga qaraganda, o'zbek 
xalqi tarkibiga kirgan qavmlar soni 92 taga yetgan. Bu haqda m a’lumot 
beruvchi uchta-to'rtta asami misol tariqasida tilga olib o'tam iz.