Jurnalistikasi

I I qism.
0 ‘RTA ASRLARDA JURNALISTIKADAN OLDINGI 
KOMMUNIKATSIYA SHAKLLARI
U l bob.
IS L O M R E N E S S A N S I DAVRIDAGI O M M A V IY
K O M M U N I KATSIYALAR
V—X V asrlarda M ark aziy O siyo hududida tashkil to p g a n q a to r dav- 
la tla rd a ilm -fan keng ko ‘la m d a rivojlandi. Islom R enessansi nom in i oigan 
beq iy o s ijtim oiy, siyosiy, m a ’naviy, m a ’rifiy, ilm iy va ijodiy yutuqlar dav- 
rid a d av lat boshqaruvi, m a m la k atlararo m unosabatlar va m adaniy yuksalish 
o ‘ziga xos aloqalar orqali ta ra q q iy etdi. Z otan b u tu n S harqu G ‘arbda 
m a s h h u r b o ‘üb, n o m q o id irg a n X orazm iy, F arg'oniy, F orobiy, Ibn Sino, 
B e ru n iy kabi m utaffakirlar, F irdavsiy, Rudakiy, Y usuf X os H ojib, A hm ad 
Y ugnakiy kabi adiblar sh u d a v r farzandlaridir.
Islo m R enessansi q a n d a y p a y d o b o ‘ldi va u nim aga asoslangan edi? 
U n in g asosiy m ezonlari n im a la rd a n iborat edi? R im im peratori Y ustinian 
A flo tu n akadem iyasini y o p g an d a n keyin dunyo olim lari, obrazli qilib 
a y tg a n d a , boshpanasiz q o lib ketd i. E ro n shohi Xusrav A nushervon I Aflo­
tu n akadem iyasining yettita y e ta k c h i olim ini o ‘z m am lakatiga ta k lif etd i va 
u la rg a ikkita akadem iya o c h ib berdi. Shunday qilib, an tik m adaniyatning 
to m irla ri saqlanib qoldi. Bu m asalag a biz keyinroq yana qaytam iz. Ijtim oiy 
va ta b iiy fanlar VI—V II asrla rd a E ro n d a, V III asrdan boshlab Bag‘dodda 
k esk in rivojlanib ketdi va y etti-sa k k iz asrdan keyin Y evropa Tiklanish 
d av rig a asos soldi.
N im a uchun aynan Osiyo mamlakatlarida yuksalish yuz berdi? Gap 
shundaki, Yevropada nasroniy dini erkin fikmi bo‘g‘ib tuigan bir paytda, Osiyoda 
insonning qadri, uning hayotdagi o ‘m i va imkoniyatlariga juda yuqori baho berildi. 
Badiiy va ilmiy ijod, fanning aham iyati baland ko‘tarildi. Bunga asos bo‘lib 
Q ur’o n i Karim, hadisi sharif va ulam ing taßirlari xizmat qildi.
U sh b u haqiqat ilm iy adabiy o tlard a m a’lum darajada o ‘z ifodasini 
to p g a n , albatta. A yni ch o g ‘d a u paytlardagi om m aviy kom m unikatsiya 
usu llari va shakllarini ta rix ch ila r asarlarida keltirilgan ayrim m anbalarga 
aso slan g a n h o ld a m axsus k u za tish o ‘sha davrdagi ijtim oiy hayot m a n - 
z a rasin i to ‘laqonli ta s a w u r qilishga yordam berishi shubhasiz. Bu davrda 
h u k m d o rla r saroylarida ax b o ro t alm ashuvi, jum ladan, om m aviy kom m u- 
n ik a tsiy a n in g og‘zaki va y o z m a turlari keng tarqalgan b o ‘lib, davlat 
ra h b a rla ri u la rd a n o ‘zlarining b u y ru q lari, farm onlarini o m m a g a yetkazishda 
u n u m li foydalanganlar. .Z e ro , b u n d a y vositalar davlat rah b ari, boshqaruv 
tiz im i, d in peshvolari bilan xalq o ‘rtasida m ustahkam alo q a o ‘m atishda 
m u h im aham iyatga ega b o ig a n . A xborotdan ch etd a qolgan aholi davlat
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

siyosatini tushunm asligini va unga rioya qilm asligini rahbarlar yaxshi ang- 
lab yetgan edilar.
VTTI asrda M arkaziy Osiyo Yaqin Sharqda yangi vujudga kelgan arab 
davlati — xalifalik tom onidan istilo etilgach, keskin kurashlar, qarshiliklarga 
qaram ay, mahalliy xalq bosqinchilarga qaram b o ‘lib qoldi. Arablar fathi yerli 
xalqlar hayotini ham moddiy, ham m a’naviy jih a td a n tubdan o'zgartirib 
yubordi. Aksariyat xalq Xalifalikka itoat va yangi yagona dinga e ’tiqod 
qildirildi. N atijada, m a ’naviy norozilik kuchaya b ordi, xalq o ‘z mustaqilligini 
tiklash u chun kurashga q o ‘zg‘aldi. M asalan, m a ’lu m darajada ushbu kurash 
tufayli IX asm ing oxirlarida M arkaziy Osiyoda S om oniylar davlati vujudga 
keldi. Keyinchalik esa Ismoil