Tilshunoslikka kirish fanining predmeti

            Ular    quyidagilar:                 
-  Tovishga   taqlid  qilish  (Laybnist, Herder, Humboldt)    
-  Undovlar  nazariyasi:(Shtayntal, Ch.Darvin,  A. Potebnya, Kudryavskiy, 
I.Russo)                            
-  Mehnat  chaqiriqlari  nazariyasi.  (L. Nuare, K. Bofer) 
-  Ijtimoiy   kelishuv  nazariyasi. 
Kishilik  jamiati    rivojida    quyidagi      etnik    birliklar    vujudga      
keldi: Urug’;  Qabila;   Elat;   Halq;   Millat. 
 
Har  bir  urug  uchun  o’z  a’zolariga  yordam  berish,  him o-
ya    qilish,   zararni   hamjihatlik  bilan  qoplash,  umumiy  qabriston, 
yerga   umumiy  egalik  qilish,  umumiy  diniy  etiqod urug’ning  aso-
siy    belgilari      bo’lgan.  Ular uchun til  asosiy   belgi   hisoblangan.  
Urug’  a’zolarining   bir-biri  bilan   oila   qurishi  taqiqlangan.  Na-
tijada bir  urug’  boshqa  urug’  bilan  oila  qurish  niyatida  qarin-
doshlik  aloqalarini  o’rnatgan.    Urug’larning  birlashishi  qabilaning  vujudga 
kelishiga sabab bo’lgan. Qabilalar aloqa vositasi sifatida foydal anadigan til 
dialekt, sheva bo’lgan .  
 
Davlatning  kelib  chiqishi,  jamiatning  rivojlanishi  turli  qabila  ki-
shilarning bir-biriga yaqinlashtirishga olib kelgan. Ular aloqa qilishi mumkin 
bo’lgan umumiy til zarurati paydo bo’lgan. Bunday til bo’lib  sharq ma m-
lakatlarida - arab tili, g’arbda qadimgi yahudiy  va lotin tili xizmat qilgan. 
 
Slavyan  halqlari  uchun  qadimgi  slavyan  tili  umumiy  til  vazifasini 
bajargan.  
Millatlarning  paydo  bo’lishi va rivojlanishi milliy tillarning rivojlanishiga 
olib  kelgan.  Millat  va  milliy    tillarning  paydo  bo’lishi  turli  halqlarda  turli 
davrda, turli tempda o’tdi va turli natijalar bilan yakunlandi. 
Tarihda  uyg’onish  deb  nom  olgan  davrning  vakillari  milliy tillarning 
rivojlanidhi uchun katta hissa qo’shganlar. Ular o’z asarlarini milliy tillarda 
yozganlar. 
 Umumiy til hisoblangan lotin tilini faqat ilim bilan shug’ullangan ki-
shilargina bilganlar. Oddiy kishilar esa milliy tillarida muomala qi lganlar. 

---

 
27 
 O’rta  Osiyoning  ilimli  kishilari  arab  yoki  fors  tilidan  foydalanar 
edilar.    Oddiy  halq  turk  tillida  aloqa  qilar  va  ularning  tillari  chala  ilimli 
kishilar  tamonidan  kamsitilar  edi.  Bobomiz  Mir  Alisher  Navoiy  turk  tilinig 
boshqa tillardan qolishmasligini, balki ko’p jihatdan ustun ekanligini nazariy 
jihatdan  asoslabgina  qolmasdan,  balki  turkiyda  butun  jahonga  mashhur 
bo’lgan, o’lmas  asarlar yaratdi. 
Halqlar  taraqiy  qilib  jamiyatning  muayan  tarihiy  sharoitida  millatga 
aylanadi. Millatning asosiy belgilari quyidagilar: 
   
- umumiy hudud; 
   
- umumiy til; 
   
- umumiy iqtisodiy shart sharoit; 
   
- umumiy ma’naviyat. 
Yuqoridagi belgilarni o’zida mujassamlashtirgan kishilar jamoasi millat 
deb  ataladi.  Ushbu  millat  aloqa  vositasi  sifatida  foydalanadigan  til  shu 
millatning milliy tili sanaladi.                                                                                                                                                                                                                                               
Milliy  til  va  halq  tili  tushunchalari  bir-biridan  farq  qiladi.  Milliy  til 
o’zining  adabiy yozuv shakliga egadir. Har bir millatning madaniy me ’rosi 
ana shu tilda o’z aksini topadi. Milliy tilning rivojlanish tarihi jamiyat tarixi 
bilan uzviy bog’liq.  
Milliy tillar uch yo’l bilan paydo bo’lishi va rivojlanishi mumkin.  
 
- milliy shevaga milliy til maqomi berilishi mumkin; 
 
- tillarning chatishuvi orqali; 
- ma’lum tilga oid shevalarga asoslanish va ularni mujassamlashtirish, 
hamda ma’lum qolipga solish orqali. 
   Tilning  paydo  bo’lishi  haqida  hozircha  tilshunoslik  fani  quyidagi 
hulosalarga kelgan:   
- 
Tilning  paydo  bo’lishini insoniyatning paydo bo’lishidan ajratgan holda 
tadqiq qilish mumkin emas; 
- 
Tilning paydo bo’lisini ilmiy jihatdan asoslash mumkin emas. Bu ma-
salani faqat ilmiy faraz yo’li bilan hal qilish mumkin; 
- 
Tilning paydo bo’lish masalasini tilshunoslik boshqa fanlar bilan ha m-
korlikdagina hal qilishi mumkin; 
- 
Agar til insoniyat  bilan bog’liq bo’lsa, tilsiz insoniyat bo’lmagan; 
- 
Til kishilikning asosiy belgisidir; 

---

 
28 
- 
Agar  til  “eng  muhim  aloqa  vositasi”    bo’lsa,  unda  til  aloqa  qilish 
zarurati tug’ilgan paytda vujudga kelgan; 
- 
Til fikrni ifodalash uchun xizmat qiladi; 
- 
Til tovushlar tili sifatida paydo bo’lgan; 
- 
Til tilga xos bo’lgan barcha vazifalarni: axborot berish va olish, narsa 
hodisalarni atash, tushunchalarni ifodalash, hoxish - istakni bildirish va 
boshqalar uchun xizmat qilishi lozim.