Buxoro davlat universiteti ijtimoiy-iqtisodiy fakul


Pompeyning sharq yurishlari. Birinchi triumvirat



Download 0,87 Mb.
Pdf ko'rish
bet27/108
Sana28.05.2020
Hajmi0,87 Mb.
#57325
1   ...   23   24   25   26   27   28   29   30   ...   108
Bog'liq
xalqaro munosabatlar va diplomatiya tarixi fanindan maruza matnlari (1)

Pompeyning sharq yurishlari. Birinchi triumviratSpartak  boshchiligidagi 
qullar  qo’zg’oloni bilan  bir vaqtda Mitridat  bilan  (er. avv. 74-64-yillar)  yangi  urush 
boshlandi. Mitridat  haqiqiy  sharq despoti bo’lib, o’z onasi, ukasi, o’zi bilan 
nikohda bo’lgan singillarini,  3 o’g’li va 3 qizini  o’limiga  aybdor edi. U 300 ming 
kishilik  qo’shinga, 400 kemadan iborat kuchli  flotga ega edi. Dastlab Rim 
qo’shinlariga  tajribali  sarkarda Likulli  boshchilik  qilib  bir qancha yutuqlarga 
erishdi, lekin  Mitridatni  yenga olmadi. Bundan tashqari u qattiqqo’lligi  bilan 
legionerlarning  noroziligini  tug’dirdi. Shunda senatning  irodasiga qarshi xalq 
yig’ini  sharqda qo’mondonlikni Gney Pompeyga topshirdi.  
Gney  Pompey  Sulla  davrida  tanilib,  fuqarolar  urushi  davrida Sullani qo’llagan 
edi.  Keyin  esa  uni  Spartakka  qarshi  Krass  qo’shiniga  yordamga  yubordilar.  Er. 
avv.  70-yilda  Pompey  va  Krass  konsul  etib  saylandilar,  Krass  ovatsiya  (piyoda 
triumf)da,  Pompey  triumfga  sazovor  bo’ldi,  Pompey  qo’shinlari  rag’batlantirildi. 
Pompey  o’rtayerdengizi  qirg’oqlarini  talagan  dengiz  qaroqchilarini  tugatib,  Rimda 
katta  obro’ga  ega  bo’ldi.  G’ayratli  sarkarda  Pont  podshosini  tor-mor  qilib, 
Armanistonni  vassal  davlatga  aylantirdi.  Pompey  Bosfor  podsholigida  Mitridatga 
qarshi  qo’zg’olon  uyushtirib  uni  o’zini  o’ldirishiga  majbur  qildi  hamda  Suriya  va 
Yahudiyani  istilo  qildi.  Kichik  Osiyoda  Rim  hokimiyatini  qayta  tikladi.  Urushdan 
keyin  Rimda  uning  sharafiga  zafar  (triunf)uyushtirildi  va  Pompey  sharqda  22 
podsho  ustidan  g’alaba  qildi,  12  mln.  kishini  bo’ysundirdi,  1538  shahar  va 
qal’alarni  istilo  qildi  deb  e’lon  qilindi.  Pompeyning  sharq  yurishi  ellin  sharqi 
mamlakatlarini  Misrdan  tashqari  Rimga  bo’ysundirishni  tugalladi.  Pompey  Rimga 
qaytgan  paytda  qarzlarni  bekor  qilish va davlat to’ntarishi amalga oshirish maqsadi 
bo’lgan  qarzga  botgan  patritsiy  Lutsiy  Sergiy  Katilina  boshchili  qilgan  harakatning 
fitnasi  bostirildi.  Etruriyada  Katilina  va  uning  uch  ming  kishilik  tarafdorlari 
shafqatsiz  jangda  o’ldirildi.  Katilina  fitnasidan  tez  o’tmay  Rimda  siyosiy 
hokimiyat  I  triumviratni  (er.  avv.  60-yil  ―Uch  erkak  ittifoqi‖)  tashkil  etgan  uch 
taniqli  siyosiy  arbob  Pompey,  Krass  va  Sezar  qo’liga  o’tdi.Gay  Yuliy  Sezar  (er. 
avv.  100-yilda  tug’ilgan)  bu  vaqtda  Krass  va  Pompey  kabi  obro’ga  ega  emas edi. 
Lekin  u  shuhratparast,  shijoatli  bo’lgani  uchun  tez  orada  I  triumviratning  amaldagi 
rahbari  bo’ldi,  bundan  tashqari  u  er.  avv.  59-yilda  kelishuviga  binoan  konsul  qilib 
saylandi.  Tsezar  agrar  qonun  loyihasini amalga oshirdi, natijada Pompeyning sobiq 
jangchi-veteranlari  yer ulushlariga  ega bo’ldilar.   
Tsezar  hokimiyat  uchun  kurashda  shahar  va  qishloq  plebsi, uning mustahkam 
tayanchi  bo’lib  xizmat  qila  olmasligini  tushunar  edi.  Buning  uchun  yaxshi 
qurollangan  sadoqatli  qo’shin  kerak  edi.  Bu  qo’shinni  tashkil  qilish  uchun  katta 
miqdorda  mablag’  topish  maqsadida  Tsezar  Galliya  provinsiyasiga  5  yil  noiblik 
lavozimini  olishga  erishdi.  Lekin  Galliya  hali  Rimga  tobe  emas  edi.  Senat 
Galliyani  bo’ysundirish  uchun  Tsezarga  qo’shin  to’plashga  ruxsat  berdi.  Galliyani 
istilo  qilish  yeti  yil  davom  etdi.  Boshda  Tsezar  gelvet  (hozirgi  Shvetsariya 


hududida  yashovchi)  qabilasiga  qarshi,  keyin  esa  german  qabilalaridan  bo’lgan 
Ariovis  boshchiligidagi  svevlarga  qarshi  ularni  harakatlarini  olib  bordi.  Nihoyat 
belg  qabilalri  bilan  keskin  kurashdan  keyin  Galliya  bo’ysundirildi  va  er.  avv.  57-
yilda  Rim  provinsiyasi  deb  e’lon  qilindi.  Er.  avv.  56-yil  bahor  oyida  Tsezarning 
Galliyadagi  vakolati  yana  5  yilga  uzaytirildi.  Tsezar  er.  avv.  55-yilda  german 
qabilalariga  qarshi Reyn ortiga, er. avv. 54-yilda  esa Britaniyaga  yurish  qildi. 
Lekin  er.  avv.  54-yilda  buyuk  gall  qo’zg’oloni  yuz  berdi.  Bu  qo’zg’olon 
arvern  qabilalari  tashabbusi  bilan  boshlanib,  qo’zg’olonga  qobiliyatli  yo’lboshchi 
Versingetorik  boshchilik  qildi.  Rimliklar  juda  qiyin  ahvolga  tushib  qoldilar. 
Sezarda  60  ming  qo’shin,  qo’zg’olonchilarda  300  ming  kishi  bor  edi.  Faqat 
Tsezarning  harbiy,  tashkilotchilik  qobiliyati,  uning  diplomatic  san’ati, 
qo’zg’olonchilar  ichida  o’zaro  kelishmovchiliklar  kelib  chiqishiga  olib  keldi, 
natijada  rimliklar  bu  qo’zg’olonni bostirdilar. Qo’zg’olonning so’ngi o’choqlari  er. 
avv. 51-yilda  tugatildi.   
Galliya  istilosi  natijalari  ulkan  edi.  Sezar  300  qabilani  bo’ysundirdi,  800 
shaharni  qamal  qilib  oldi,  1  mln.  kishini  asir  oldi.  Rimliklar  qo’liga  ulkan 
miqdorda  o’lja  tushdi:  Rimda  oltin  qadoqlab  sotildi  va  uning  bahosi  juda  pastga 
tushib ketdi. Bularni  hammasi  Rimda Sezarni  obro’-e’tiborini oshirib yubordi.  
Galliyada  urush  harakatlari  tugamasdan  I  triumvirat  amalda  tugadi.  Krass 
Parfiyaga  yurish  vaqtida  yengilib  halok  bo’ldi.  Tsezarning  yutuqlari  va  obro’-
e’tiborining  oshib  ketishi  u  bilan  Pompey  orasidagi  munosabatlarda  keskinlik  va 
dushmanlikka  sabab  bo’ldi.  Galliyada  Sezarning  vakolati  tugadi,  u  o’z  qo’shinini 
tarqatishi  lozim  edi.  Lekin  u  qo’shinni  tarqatmadi.  Sezarning  kuchli  qo’shinidan 
qo’rqib  qolgan  senat  uni  vatan  dushmani  deb  e’lon  qildi.  Uning  raqibi  Pompeyga 
Italiyada  qo’shin to’plab, Sezarga qarshi chiqishga topshiriq berdi. 
Nozik  diplomat  va  uzoqni  ko’ra  oladigan  siyosatchi  bo’lgan  Sezar  Rimdagi 
vaziyatni  kuzatib  Galliya  noibligi  davridan  boshlab  katta  miqdorda  p ora  berish 
bilan  o’z  tarafdorlariga  ega  bo’lgan edi. Sezar Pompey qo’shinlarini kutib turmadi. 
U  er.  avv.  49-yil  yanvarida  shimoliy  Italiyaning  chegarasi  bo’lgan  kichik  Rubikon 
daryosidan  o’tdi.  Qonunga  ko’ra  bu  daryodan  o’tgan  har  qanday  qurollangan 
qo’shin  Rim  dushmani  deb  hisoblanar  edi.  Aytishlaricha  daryodan  o’tish  oldidan 
Sezar uzoq o’ylanib turib, ―qur’a tashlandi‖ deb xitob qiladi va qo’shinga daryodan 
o’tishga  buyruq  beradi.  Shimoliy  Italiyaning  shaharlari  Sezar  qo’shinlariga  deyarli 
qarshilik ko’rsatmadilar. Pompey qo’l ostida jangovar qo’shin bo’lmaganligi uchun 
er.  avv.  49-yil  17-yanvarida  janubga  qo’shin  yig’ishga  jo’nab  ketdi.  Uning 
orqasidan  vaximaga  tushgan  konsullar  va  senatning  ko’pgina  senatorlari  qochib 
ketdilar. 

Download 0,87 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   23   24   25   26   27   28   29   30   ...   108




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish