Microsoft Word Ametova Shaxnoza

 

II.3. Membrana o’tkazuvchanligini o’rganishda qo’llaniladigan zamonaviy 

fizik-kimyoviy, biofizikaviy va biokimyoviy usullarning mantiqiy sxemasi 

 

Membranalar  biofizikasi  biomembranalarning  tuzilishi  va  fizikaviy 

xususiyatlarini, 

suniy 

membranalar 

tuzilishi 

va 

xossalari, 

membrana 

potentsiallarining  hosil  bo’lish  qonuniyatlarini  o’rganadi.      Membranalardan 

moddalarni  passiv  va  aktiv  transporti,  diffuziya  va  o’tkazuvchanlik,  ion 

kanallarining  tuzilishi  va  xususiyatlarini  ham  membranalar  biofizikasi  bo’limida 

o’rganiladi.  Hujayraviy  jarayonlar  biofizikasi  hujayrada  kechadigan  fizikaviy  va 

fizik-kimyoviy jarayonlarni o’rganadi. Bu bo’limning ahamiyati  shundaki, har bir 

---

35 

to’qima  hujayralardan tuzilgan  va  ular  faoliyatida kechadigan jarayonlar  mohiyati 

va  mexanizmini  biofizika  fanisiz  o’rganish  va  tushunish  mumkin  emas.  Masalan, 

hujayra  membranasi  o’tkazuvchanligi,    muskullar  qisqarishi,    nerv  impulsi  hosil 

bo’lishi  va  tarqalishi,  retseptsiya,  fotosintez,  energiya  almashinuvi  va  hokazo. 

Hujayra  biofizikasi  membranalar  biofizikasi  va    molekulyar  biofizika  bilan  uzviy 

aloqada  bo’ladi.  Tinchlik  va  harakat  potentsiallarining  hosil  bo’lishi  va  tarqalishi, 

sinapslarning  tuzilishi  va  potentsiallarning  ular  orqali  o’tishini  o’rganish 

elektrofiziologiya  va  neyrofiziologiyada,  umuman  biologiyada  katta  ahamiyatga 

ega.  Bioenergetika  tirik  tizimlarda  energiya  hosil  bo’lishi,  transformatsiyasi,  yani 

bir turdan ikkinchi turga o’tish va sarflanish qonuniyatlarini o’rganuvchi bo’limdir. 

Hujayrada 

ATF 

sintezini 

bog’lovchi 

membranalar 

– 

mitoxondriya, 

xloroplastlarning tilakoid membranalari va bazi mikroorganizmlar membranalarida 

elektrokimyoviy  potentsiali  hisobiga  hosil  bo’lishining  kashf  qilinishi  XX  asr 

biofizikasining erishgan yutuqlaridan biridir. 

Albatta  har  bir  fanning  rivojlanishi  u  foydalanadigan  usullarga  va 

yondashuvlarga  bevosita  bog’liqdir.  Biofizika  boshqa  fanlarning  aniqlash  

usullaridan  foydalanish  bilan  birgalikda  hozirgi  kunda  turli  xil  optik  usullar,  γ-

rezonans 

spektroskopiya, 

mikroelektrod 

texnika 

yordamida 

membrana 

potentsialini 

qayd 

etish, 

xemilyuminestsentsiya, 

lazer 

spektroskopiyasi, 

nishonlangan  atomlar  yordamida  biologik  jarayonlarni  o’rganish  kabi  zamonaviy 

biofizika  usullaridan  xam  keng  foydalaniladi.  Quyida  zamonaviy  biofizikaning 

ayrim tadqiqot usullari haqida malumot berilgan.