O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi o. T. Hasanova, V. V. Zаyniddinоv hayot faoliyati xavfsizligi

Nаzоrаt sаvоllаri 
1. Ergоnоmikа qаndаy fаn 
2. Ergоnоmikа fаnining аsоsiy mаqsаd vа vаzifаlаri 
3. Ergоnоmik vаzifаlаrning sinf vа turlаrgа bo’linishi 
4. Injеnеrlik psiхоlоgiyasi qаndаy mаsаlаlаrni o’rgаnаdi 
6.2. Ish maydonlarini qulaylashtirish
Inson-texnika–muhit sistemasi insonni informatsiya, materiallar, 
qurilmalar va energiya bilan integrallaydi. Inson faktorini hisobga 

---

84 
olish faqat inson-operator faoliyatini samaradorligini oshirib qolmay, 
butun sistemani shaklini o’zgartirib qo’rilmalar, muhit bilan o’zaro 
ta’sirini yangilashga qaratiladi. Ergonomik biomexanika fanni 
insonning texnikani bоshqаrishdagi faoliyatini va xulqini o’rganadi.
Antropometrik ko’rsatkich texnik ob’ekt ko’rsatkichlarini u bilan
ishlovchi odam-operator gavda formasi va o’lchamlariga to’gri 
kelishini ko’rsatadi. Antropometrik ko’rsatkichlarining differensial 
ko’rinishlari operator-odamning ish joyidagi holati rаsiоnаl 
o’rnashganini, boshqаrish vositalarining ishchi zonasini yo’l, oyok, 
karash maydonidagi bilan xarakterlanadi. Inson faktorining integral 
gigiеnik ko’rsatkichlari inson- operatorning xayot faoliyatini va
ishchanligini ergativ sistema bilan alokasini ko’rsatadi. Bu ish 
o’rnida normal mikrоiqlim xosil qilish, texnika, tashki ta’sirlarni 
kamaytirish xavfsizlikni ta’minlashdir. 
Ish harakatlari. 
Ko’p mehnat jarаyonlarida qo’l bilan qilinadigan 
harakatlar 
manual 
harakatlar 
deyiladi. 
Bu 
harakatlarning 
samaradorligi ishlatilayotgan asbobning sifati va undan mohirona 
foydalanishga bog’liq. SHunga ko’ra, asbob shunday yaratilishi 
lozimki, bunda u bilan ishlash xavfsiz va qulay bo’lish bilan 
birgalikda yuqori ish unumiga erishish kerak. Buning uchun asbob 
konstruksiyasi odamning harakatdagi apparatining biomexanik 
xususiyatlariga mos kelishi lozim. 
Biomexanik va ergonomik hisoblarda faqat erkak va ayol 
panjalarining asosiy o’lchamlaridan foydalaniladi.
12-jadval 
Erkak va ayol panjalarining o’lchamlari, mm 
O’lchov 
turlari 
Belgi 
Erkaklar 
Ayollar 
O’rtacha max min 
O’rtacha 
Panja uzunligi 
A 
193 
208 
178 
176 
Panja 
kengligi 
(bosh 
barmoq 
asosi bo’yicha) 
B 
86 
94 
79 
74 
O’rta 
barmoq 
uzunligi 
V 
117 
127 
104 
102 
Panja 
o’zagi 
G 
76 
81 
71 
74 

---

85 
uzunligi 
(musht 
markazigacha 
bo’lgan masofa) 
Bosh 
barmoq 
uzunligi 
D 
69 
76 
61 
61 
Хat 
yozishda 
panja uzunligi 
Е 
117 
127 
104 
- 
Ayol va bolalarning qo’l panjalarining o’lchamlari erkaklarnikiga 
nisbatan kichik, bu hol asboblarni yaratishda e’tiborga olinadi. 
12-rasm. Panjaning asosiy o’lchamlari