O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi o. T. Hasanova, V. V. Zаyniddinоv hayot faoliyati xavfsizligi

 
Zilzila va undan ogohlantirish, muhofazalanish tadbirlari
. 
Еr 
silkinishi oqibatlarini kamaytirishning asosiy tadbirlarini bilishimiz
zarur. Bular quyidagilardan iborat: 
-
hududning seysmik xaritasini tuzish, unda zilzila bо’lish ehtimoli 
bor joylar va uning kuchi kо’rsatiladi; 
-
zilzilaga bardosh beradigan uylar va sanoat inshootlarini qurish; 
-
zilzila sodir bо’lib qolgan holda aholi о’zini qanday tutishi va 
xatti-harakatlar haqida tushuntirish; 
-
seysmik stansiyalarda uzluksiz navbatchilikni tashkil qilish va 
olib borish; 
-
zilzilalar haqida aniq xabar va aloqa tizimini tashkil qilish; 
-
qutqaruv, kuch va vositalarni tayyor holga keltirib qо’yish; 
-
aholini xavfsiz hududga о’z vaqtida evakuatsiya qilish 
tadbirlarini ishlab chiqish; 
-
moddiy-texnik ta’minoti (plakatlar, oziq-ovqat, dori-darmon) 
zaxiralarini tashkil qilish; 
-
zilzila haqida xabar beruvchi belgilarni aholiga tushuntirish va 
о’z vaqtida qо’llash. 
Еr silkinishini tavsiflaydigan belgilar quyidagilardan iborat:
-
еr ostki suvlarining fizik-kimyoviy tarkibini о’zgarishi 
(laboratoriyada aniqlanadi); 
-
qushlar va uy hayvonlarining bezovtalanishi, gaz hidining 
kelishi, havoda chaqmoq chaqishi va yorug’lik paydo bо’lishi; 
-
bir-biriga yaqin, lekin tegmayotgan elektr simlaridan uchqun 
chiqishi, uylarning ichki devorlarida zangori shu’lalar paydo bо’-
lishi va luminitsent lampalarining о’z-о’zidan yonishi. 
 Zilzilaga aholini tayyorlash
. 
Zilzila haqida xavflarni kamaytirish 
maqsadida quyidagi qoidalarga rioya qilish zarur: 

uyda
- sarosimasiz va ishonchli harakat qilishi kerak; deraza va 
eshik oraliqlariga yoki kо’taruvchi ustunlar tagiga turib olish kerak; 
bolalar va qariyalarga yordam berish; zarur buyumlarni, oziq-ovqat, 

---

320 
dori-darmonlarni va hujjatlarni olib kо’chaga chiqish zinapoyalardan 
yugurish tavsiya etilmaydi; 

liftlar
dan foydalanish ta’qiqlanadi; telefonlardan zaruriyat 
bo’lsa foydalanish; аhbоrоt vоsitаlаr orqali berilayotgan xabarlardan 
xabardor bolish; balkonlarla chiqmaslik. 

ko’chada – 
bino, elektr tarmoq va boshqa ob’ektlardan
uzoqroq masofada xarakatlanish; erda yotgan xavfli narsalardan 
ehtiyot bo’lish (kuchlanish ostidagi simlardan, singan shishalardan, 
singan yog’ochlardan va h.k); yongin bo’layotgan joylarga 
bormaslik; ichimlik suvi bilan o’zi-o’zini ta’minlash; mahalliy 
rahbarlarining kо’rsatmalarini diqqat bilan kutib, unga rioya qilgan 
holda harakat qilishlari kerak; jabrlanganlarga tezkor yordam berish. 

mashina ichida
- yolovchilarni sarosimaga tushib qolishga yol 
qoymaslik; ko’prik, quvirlar, elektr uzatgich tizimlari tagiga 
turmastlik; yol harakatiga halaqit bermagan holda hususiy mashinani 
yol chetiga qoyish; eng yahshisi, mashinadan foydalanmasdan, 
yayov harakatlanish; eng yaxshi qaror – shaharni tark etish. 

o’quv muassasalarida - 
fuqaro muhofazasi tomonidan reja 
asosida ish olib borish; boshqalarga yordam berish, hamda bolalarga 
yordam berisg uchun vaziyatni nazoratda ushlab turish; bolalar bilan 
o’tilgan mashg’ulotlar, to’gri va sarosimaga tushmasdan 
harakatlanishga asos bo’ladi; o’qituvchining har bir harakatini 
hamma o’quvchi takrorlashi lozim. o’qituvchi stol tagiga bekinsa, 
o’quvchi o’z partasi tagiga bekinishi kerak; o’qituvchining bolalar 
ro’yhati bolishi shart, shu ro’yhat bo’yicha bolalarni tashqariga olib 
chiqishi shart; bolalarni o’z ota-onalariga topshirish yoki mahsus 
markazlarga olib borilishi ta’minlash. 

metro va poezdda - 
transportini tо’la tо’xtatilishini kutib, oldin 
bolalarni, nogiron va qariyalarni tushirish kerak; transport yurib 
ketayotganda undan sakrab tushib qolish yaramaydi. 

uyga qaytgan vaqtda
- bino jiddiy shikast olmaganligiga 
ishonch hosil qilish; gazning mavjudligi ehtimoli borligi uchun, 
gugurt yoki rozetkalardan foydalanmaslik; telefonlardan zaruriyat 
bo’lsa foydalanish. 

vayrona uyumlari tagida qolganda - 
chuqur nafas olish, 
ko’rquvni engish, tushkunlikka tushmastlik, yashasg uchun xarakat 

---

321 
qilish; vaziyatni baholab, uning yahshi tomonlarini ko’ra bilish; 
yodda tutish-inso ancha vaqt suvsizlikka va ochlikka bardosh bera 
oladi; yordamni albatta kelishiga ishonish; o’ziga e’tibor qaratish 
uchun, yorug’lik yoki tovush chiqaruvchi narsalardan foydalanish; 
tushib qolgan sharoitga moslashgan holda, vaziyatdan chiqib ketish 
yollarni izlash; nafas olishga havo etismasa, shag’amlardan 
foydalanmaslik kerak; yomon hayollarni o’ylamasdan, asosiy 
masalalarga qaratish kerak. 

korxona va muassasalarda
- ish tо’xtatiladi; elektr toki suv, gaz 
va bug’lar tо’xtatiladi; fuqarolar muhofazasi qismlaridagi ishchi va 
xizmatchilar oldindan belgilab qо’yilgan joyga tо’planish; Ishi va 
xizmatchilar rahbarlarining kо’rsatmalarini diqqat bilan kutib, unga 
rioya qilgan holda harakat qilishlari kerak.