Самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти

 
Biznes ko`rsatkichlari o`lchovi 
1- Bo`limda biz biznesga bevosita va bilvosita aloqador shaxslar haqida gapirdik. Bu shaxslar biznes 
moliyaviy hisobotlarning tashqi va ichki foydalanuvchilaridir. Moliyaviy hisobotlarga kirim hisoboti, 
kapitaldagi o`zgarishlar hisoboti kiradi. Bu bo`limda biz yana bir hisobot – pul oqimi jadvali (hisoboti) 
tushunchasini o`rganamiz. Moliyaviy hisobotlardagi ma’lumotlarni o`rganib, biznes ko`rgan foyda, zarar, 
capital, pul oqimi haqida xulosa chiqarishimiz mumkin. 
Buxgalteriya ma’lumotining foydalanuvchilari 
Ichki foydalanuvchilar 
Tashqi foydalanuvchilar 
Direktorlar 
Ishchilar 
Menejerlar 
Kreditorlar 
Investorlar 
Birlashmalar 
Davlat 
agentlilari 

---

46 
Biznesdagi boylikni o`lchash tartibi kapitalni narxlash qimmatligi uchun murakkab. Ishlash o`lchamini 
olish (foyda yoki zarar) murakkab. Bu murakkabliklarni chetlab o`tish uchun ba’zi soddalashtirishlar va 
farazlar kiritilishi kerak. 
Daromad jadvali foyda va zarar hisoboti nomi bilan ham ma’lum. Ba’zi kitoblar foyda va zarar 
tushunchasidan foydalanadi, lekin o`rganish maqsadida biz hozir daromad jadvali deb yuritamiz. 
Daromad jadvali tushum va chiqimni, foyda va zararni biznes ish faoliyati natijasi sifatida ko`rsatib, u 
qaror chiqarish uchun muhim hisoblanadi va uni quyidagi formula bilan o`lchanadi: Tushum – Chiqim = 
Foyda/Zarar 
Tushumga pul oqimi sifatida kirib kelgan va qarzdorlardan undirilishi kerak bo`lgan pul kiradi. 2- 
bo`limda biz savoda sotilgan miqdorni tushum deb o`rgangandik. 
Yalpi foyda, yalpi tushum va yalpi marja bu sotilgan miqdor va sotilgan Tovar narxi orasidagi farqdir. 
Quyidagi 3.1 jadvalda savdo va ishlab chiqarish uchun yalpi daromad hisob kitobi ko`rsatilgan. 
1-Bo`limdagi mulohazalar harajatlar, tannarxlar va o`zgarishlardan so`nggi daromadlarni o`z ichiga 
olmagandi. Hisob sozlamalari har bir hisobot davridan keyin kiritilishi kerak. Tuzatish davr so`ngi rasmiy 
kiritma bo`lib, transakciyalarning effectlarini vaqtga bog`lash uchun kerak. Bu biznesning moliyaviy 
ahvoli to`g`ri va holis qarashni aks ettirishi uchun kerak.Deyarli barcha biznesslar kirim asosida ishlab, 
tranzakciyalarni hali pulni o`tkazilmagan bo`lsada, sodir bo`lganda qayd qilishadi. 
Kirim asosi pul asosining teskarisi. Pul asosida tranzakciya faqat pul o`tgandagina qayd etiladi. 
Pul asosi umumiy qabul qilingan buxgalteriya principlariga to`g`ri kelmaydi. 
Yalpi tushum 
xxx 
Ayiramiz 
Sotilgan mol tannarxi 
(xxx) 
Yalpi foyda 
Xxx 
Ayiramiz 
Faoliyat xarajatlari 
(xxx) 
Sof faoliyat foydasi 
Xxx 
Ayiramiz 
Nofaoliyat xarajatlari 
(xxx) 
Qo`shamiz 
Nofaoliyat foydasi 
xxx 
Soliqdan oldingi sof daromad 
Xxx 
Ayiruv 
Daromad solig`i 
(xxx) 
Sof foyda 
xxx 
Kirim asosi hisobotiga 2ta princip asos qilib olingan. Bular daromad tan va daromad va xarajat moslashuv 
tamoyillaridir. Daromad tan principiga ko`ra daromad qozonilgan davrda qayd etilishi kerak. Qozonilan 
bo`lishi uchun u pul sifatida olinishi shart emas,qarzdorlik sertifikati ham qozonilishga kiradi. Qarzdorlik 
asosida qo`lga kiritilgan tuwum kirim asosi tuwumi deyiladi. 

---

47 
Ba’zida biznes hali ko`rsatilmagan xizmat yoki yetkazilmagan Tovar uchun pul olishi mumkin, bu holda 
tuwum qozonilmagan tuwum sifatida qayd etiladi. 
Quyida puli oldindan to`langa lekin xarajat sifatida qayd etilgan xolatlar keltirilgan. Bu turdagi xarajat 
avvaldan to`langan xarajat deb nomlanadi. 
Masalan, firma 12 oylik sug`urta polisini sotib oldi deylik (1.10.2013 – 30.9.2014 uchun). 31 – 
dekabrgacha bo`lgan muddat uchun harajatlar kiritiladi. Qolgan 1- Yanvardan 1- Sentabrgacha bo`lgan 
to`lov, oldindan to`langan xarajat sifatida ko`rsatiladi. GAAP va tushum va xarajat taniqlilik o`rtasidagi 
munosabat quyida ko`rsatilgan.