Самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти

Tarixiy rivojlanishi va konseptual qoidalar tizimi 
 
Konseptual qoidalar tizimi 1980 yillarda Moliyaviy Buxgalteriya Standartlari Qo’mitasi va 
Xalqaro Buxgalteriya Standartlari Qo’mitasi tomonidan AQSH, Kanada va Avstraliyada yaratilgan. 
Xalqaro moliyaviy hisobotlar standarti (IFRS) qoidalar tizimida vazifalari, o’ziga xosligi va 
chegarasi yozib qo’yilgan qaysi moliyaviy hisob va qayd qilish ajratiladi. 
Buxgalteriya konseptual qoidalar tizimi mavjud amaliyot tizimlarini rivojlangan yangi 
amaliyotlar bilan tayyorlanishini qabul qilinishini belgilab beradi. Konseptual qoidalar tizimi 
buxgalteriya ishi tomonidan cheklovlarni o’z ichiga oladi. Bu moliyaviy hisobotlar tayyorlashning 
obyektlari, hisobotning sifat harakteri, moliyaviy hisobotning elementlari va boshqarish ishlarini 
o’z ichiga oladi. Boshqarish ishlari mahsulotlarni tan olish, hisobotda qiymatlarning o’lchovi, 
moliyaviy hisobotning taqdimoti va korxonaning hisoboti tayyorlanishini qamrab oladi. U yana 
yuqorida har bir qismda eslatib o’tilgan qoidalar, prinsiplar va cheklovlarni ifoda etadi. 
Hamzah Ismail (1988) konseptual qoidalar tizimining 4 ta o’rganilishi kerak bo’lgan talablari.
1.
Chegaralash nima moliyaviy hisobotda ichiga olingan bo’lsa 
2.
Yangi imkoniyatlarga ro’baro kelish uchun buxgalteriya sohasini yaratmoq tayyorlamoq 
3.
Buxgalteriya amaliyotini oqilona tashkil etish 
4.
Korxonaga o’lchovlarni va faoliyat metodlarini tanlashda imkoniyat bermoq.
3

Umumiy qabul qilingan buxgalteriya tamoyillari( UQBT) 
Umumiy qabul qilingan buxgalteriya tamoyillari buxgalterlar tomonidan buxgalteriya 
ma`lumotlarini ichki va tashqi foydalanuvchilarga taqdim etishning yo`llari va standartlarining
umumiy tarmog`i deb tariflanadi. UQBT AQSh da faoliyatini boshlagan bo`lib, Amerika p`olat
korporatsiyasi moliyaviy hisobotini chiqarishni va auditorlar ma`lumoti 1983 yilda berilishni 
boshlagandan beri amal qilib kelmoqda. 
3
Wan Madznah Wan Ibrahim va Mohd Rizal Palil “Fundamentals of business accounting” Oxford university Press, 
2014; 7-bet. 
Iqtisodiy faoliyatni aniqlash 
Xabar berish 
Qayd qilish 

---

8 
UQBT buxgalteriya qoidalari va ish tartibini o`z ichiga oluvchi yo`l-yo`riqlar yig`indisidan
iborat, shuningdek, tijorat va notijorat tashkilotlarida sodir bo`ladigan har bir ishni hisobga olish 
va xabar berishni ham o`z ichiga oladi. Firmalar o`rtasida qarorlar qabul qilish va 
taqqoslamalarni ichki va tashqi foydalanuvchilar tomonidan moliyaviy hisobotlarni tushunilishi
kafolati maqsad qillib olingan. UQBT moliyaviy hisobot va auditda keng qo`llaniladi.
4