Самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти

Buxgalteriyaning asosiy atamalari 
 
Har xo’jalik muomalasi qayd qilinishi shart. Barcha muomalalar qaysiki pul qiymatiga ega 
hamda biznes bilan birlashgan aloqalar xo’jalik faoliyati kitobida qayd qilinishi shart. Qaydlar 
kitobi, qaysiki xo’jalik muomalalari ma’lumotlari yoziladi, barcha turdagi tahlillar uchun 1-raqamli 
ma’lumotlar manbayi hisoblanadi. Har bir korxona, daromadli bo’ladimi yoki daromadsiz, 
o’zlarining xo’jalik muomalalari qaydlariga ishonadi. Shunda, qaydlar ilmiy shaklda yozilganligi 
muhim hisoblanadi. Xo’jalik muomalalarini aniqlash va qayd qilish jarayoni kitob saqlash yuritish 
deb ataladi. Kitob yuritishni samarali bajarish uchun, qaydlar guruhlanadi, jamlanadi va moliyaviy 
natijalarda maxsus ko’rinishda taqdim etiladi qaysiki daromadlar hisobotida, xususiy hisobotida, 
2
balansda va pul oqimlari hisobotida. Bu buxgalteriya hisobi deyiladi, kitob esa hisob kitobi 
deyiladi. Bu jarayonlarni boshqarib turadigan esa buxgalter deyiladi. 
Buxgalteriyaning to’liq ma’nosini ochib berish uchun quyidagi misollarni ko’rib chiqamiz. 1.1 
tasvirda buxgalteriya hisobi jarayonini qismlarga bo’lib tushuntirish mumkin. 
1
Wan Madznah Wan Ibrahim va Mohd Rizal Palil “Fundamentals of business accounting” Oxford university Press, 
2014; 2-bet. 
2
Wan Madznah Wan Ibrahim va Mohd Rizal Palil “Fundamentals of business accounting” Oxford university Press, 
2014; 3-bet. 

---

7 
1.1
 
tasvir. Buxgalteriya jarayoni. 
Ma’nosini aniqlash (1.1 tasvir qarang) bu matnda biror bir iqtisodiy faoliyatning holat yoki 
faoliyat ekanligini aniqlash. Misol uchun, Malayziya Telekom Kompaniyasi tomonidan ulushlari 
yaratiladi, o’zlarining ishchilari uchun oylik maoshlari, va elektr energiyasi uchun to’lovlarni 
amalga oshiradi Tenaga National Berhad tomonidan ularning iqtisodiy faoliyati uchun. 
Qayd qilish jarayoni muomalalar sodir bo’lgandan so’ng aniqlanib amalga oshiriladi. Muomalalar 
aniq ketma-ketlik va tizimli tarzda qayd qilinadi. Qaydlar vaqt o’tgani sayin xronologik tarzda 
amalga oshirilishi kerak. Qayd qilish faoliyati o’z ichiga qayd qilish, tasniflash va jamlashni oladi.
Qayd qilingan va aniqlangan ma’lumotlarni taqdim qilish faoliyati foydalanuvchilarga kimga 
ma’lumotlar kerak bo’lsa xabar berish aloqa deb ataladi. Bu ma’lumot moliyaviy holat haqida 
axborot beradi qaysiki buxgalteriya hisobi ma’lumoti deb yuritiladi.