Самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти

5. Asosiy vositalar amortizatsiyasi (eskirishi) hisobi 
Amortizatsiya 
asosiy vositaning foydali xizmat muddati davomida amortizatsr qiymatini muntazam 
ravishda taqsimlash va kuchirish kurinishida eskirishning kiyme ifodasidir. Asosiy vositaning 
amortizatsiya qiymati taxmin kilinayotgan tugatilish kdp matini chiqarib tashlagan holda aktivning 
dastlabki qiymati yoki moliyaviy Hisobotlaro‘ ko‘rsatilgan qiymat urnini bosadigan boshqa qiymatning 
summasidir. Asosiy vositaniv eskirishi bilan amortizatsiya o‘rtasida mustaxkam al oka bor. Biroq ular bir xil 
tushunchala emas. Eskirish asosiy vositalaridan foydalanish vaqtida ularning texnik ishlab chiqarshch 
xossalarini asta-sekin yukotish jarayonini aks ettiradi. Amortizatsiya ancha murakka jarayon bulib, 

---

145 
iste’mol qilingan asosiy vositalar qiymatini ularning eskirishig muvofiq ravishda mahsulot tannarxiga, 
davr harajatlariga o‘tkazish, iste’mol kilinga asosiy vositalarning urnini koplash maqsadida pul fondini 
jamgarish jarayonini aks ettiradi. Demak eskirish amortizatsiyaning dastlabki shart-sharoitidir. 
Asosiy vositalarning eskirishi ikki xil bo‘ladi: 
1.
Jismoniy eskirish; 
2.
Ma’naviy eskirish. 
Jismoniy 
eskirish 
deb, 
asosiy 
vositalarning 
atmosfera 
sharoitlari 
ta’sirida 
v 
ulardan foydalanish jarayonida uning moddiy tuzilishida ichki o‘zgarishlar (zanglas 
chirish) sodir bo‘lganda boshlangich holatining yukrlishiga aytiladi. 
Jismoniy 
eskirga 
asosiy vositalardan foydalanish jarayonida ham, ular foydalanmayotgan hollarda ham sodn 
bo‘lishi mumkin. Asosiy vositalarning ma’naviy eskirishi deb, ularning texnikavya 
tavsifi 
hamda 
iqtisodiy 
samaradorligining 
davr 
talabidan, 
ya’ni 
haqdkatdan 
orkaa 
kolishiga aytiladi. Ma’naviy eskirish ikki xil bo‘lishi mumkin. Birinchisi - shu kab 
asosiy 
vositalarni 
kayta 
ishlab 
chiqarishning 
arzonrokda 
tushishi 
natijasida 
ula
qiymatining kamayishi bo‘lsa, ikkinchisi - yangi va ilgorrok asosiy vositalarni jori 
kilish 
va 
ularning 
texnikaviy 
jihatdan 
orkada 
kolishi 
natijasida 
qiymatining 
pasayr 
ketishi 
Hisoblanadi. 
Umuman 
olganda, 
asosiy 
vositalarga 
eskirish 
hisoblashishning 
asosi 
maqsadi 
bu 
turdagi 
aktivlarni 
kayta 
tiklash 
va 
kayta 
ishlab 
chiqarishdir. 
O‘zbekiston 
Respublikasi 
Soliv 
Kodeksining 
23-moddasiga 
binoan 
asosiy 
vositalarning 
amortizatsiya 
normalari quyidagicha belgilangan: 
Гуруҳлар 
тартиб 
рақами
Кичик 
гуруҳлар 
тартиб 
рақами
Амортизация гуруҳларининг (кичик гуруҳларининг) номи
Амортизацияни
нг нормаси, 
фоизларда