Самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти

2.
 
Uzoq muddatli moliyaviy investitsiyalarni turkumlash va baholash 
Uzoq muddatli moliyaviy investitsiyalarni buxgalteriya hisobida hisobga olishni -llashtirish 
uchun quyidagi guruhlarga ajratiladi: qimmmatli qog‘ozlar; 
Sho‘ba
 
korxonalariga investitsiyalar;
Qaram birlashmalarga investitsiyalar;
Qo‘shma korxonalarga investitsiyalar; 
Boshqa Uzoq muddatli investitsiyalar. 
Qimmatli qog‘ozlar Uzoq muddatli investitsiyalarning asosiy qismini tashkil etadi. iqtisodiyotni
erkinlashtirish sharoitida qimmatli qog‘ozlar investitsiyalar yunaltirilgan asosiy vositasi 
hisoblanadi. 1993 yil 2 sentyabrda qabul qilingan O‘zbekiston :Respublikasining «Qimmatli qog‘ozlar 
va fond birjalari to‘g‘risida»gi qonuniga muvofiq 
qimmatli qog‘ozlar 
- bu ularni chiqargan shaxs bilan 
ularning egasi o‘rtasidagi mulkiy xuklarni yoki qarz munosabatlarini tasdiklovchi, dividend yoki foiz 
ko‘rinishida daromad -ashni hamda ushbu hujjatlardan kelib chiqadigan huquqlarni boshqa shaxsga 
berish imkoniyatini nazarda tutuvchi pul hujjatlaridir». 
Yukorida kayd etilgan qonunga ko‘ra, qimmatli qog‘ozlarga: aksiyalar; obligatsiyalar;
xazina majburiyatlari;
depozit va xazina sertifikatlari; 
veksellar;
xosilaviy qimmatli qog‘ozlar kiradi.
Aksiya 
(gollandcha so‘zidan olingan bulib, qimmatli kogoz degan ma’noni anglatadi) - bu 
aksiyadorlik jamiyatining ustav fondiga muayyan xissa kushganlikdan guvoxlik Geruvchi, uning egasiga 
foydaning bir qismini olish va, odatda, ushbu jamiyatni boshqa-rnshda ishtirok etish huquqini beruvchi 
qimmatli kogozdir. Aksiya amal qilish muddati cheklanmagan qimmatli kogoz bulib, u uni chiqargan 
aksiyadorlik jamiyati amal kilib turgan zakt mobaynida muomalada bo‘lishi mumkin. Aksiyalar bo‘yicha 
olingan daromad 
dividend 
lotincha so‘zidan olingan bulib, bulishga tegishli degan ma’noni anglatadi) 
deb nomlanadi. Dividend, odatda, aksiyadorlik jamiyatining foydasiga bog‘liq bo‘ladi. Agar 

---

130 
kampaaniya hisobot yili natijalariga ko‘ra foydaga ega bo‘lsa, katta dividend to‘lash i mkoniyati 
bo‘ladi va aksincha. 
Aksiyalar ikki turga bo‘linadi: 
♦ oddiy aksiyalar; 
♦ imtiyozli aksiyalar. 
Oddiy aksiya aksiyadorlar yigilishida ovoz berish huquqini beradi, olin, dividend miqdori 
aksiyadorlik jamiyatining olgan sof foydasiga bog‘lik va boshqa narsa bilan kafolatlanmagan. Imtiyozli 
aksiyalar aksiyadorlar umumiy yigilishida berish huquqini va bu bilan korxonani boshkarishda ishtirok 
etish huquqini berma Ularning imtiyozliligi shundaki. xo‘jalik faoliyati natijalaridan qat’iy i 
kafolatlangan daromadni olish imkoniyatini, ikkinchi tomondan, aksiyadorlik jam tugatilgan vaqtda 
aksiyalar qiymatini birinchi navbatda olish huquqiga ega. 
Obligatsiya 
(lotincha so‘zidan olingan bulib, majburiyat ma’nosini anglatadi)- bu uning egasi 
qarz berganligidan guvoxlik beruvchi, unga ushbu qimmatli krgoz nominal qiymatini unda ko‘rsatilgan 
muddatda belgilangan (qat’iy) foiz tulangan koplash majburiyatini tasdiklovchi qimmatli kogozdir.
Obligatsiya - bu bir shaxs (investorning) boshqa bir shaxsga(emitentga) mablag‘larni vaqtinchalik 
foydalanish berganligi haqidagi guvoxnomadir. Obligatsiyalardan olinadigan daromad 
kurinishida bo‘ladi.