Universiteti arxitektura fakulteti

 

---

41 
V BAP. QALA SELITEB AYMAǴÍ
5.1.
 
Qala seliteb aymaǵın rejeli shólkemlestiriw. 
Seliteb aymaq – 
turaq-jay imaratlari, jámiyetlik orayları hám dem alıw 
aymaqları jaylasıwı aymaǵı–qalanıń áhmiyetli elementi esaplanadı. 
Seliteb aymaqtıń rejeli strukturası onıń elementlerin aqılǵa say shólkemlestiriw 
hám ózara jaylasıwın kózde tutadı. Struktura qalanıń úlkenligine, onıń jaylasqan 
jeriniń tábiyiy sharayatına xalıq xojalıq profiline, qalanıń ósiw dárejesine, qurılıs 
bazası hám basqalarına baylanıslı.
Seliteb aymaqtıń qáliplesiwiniń ulıwma forması, resurslardan hám qala jer 
maydanınan paydalanǵan halda xalıqtıń sociallıq mádeniy hám servis mútáájliklerine 
qaratılǵan maksimal qolaylıq jaratıw bolıp qaladı. 
Qalanıń ólshemleri hám rejeli strukturasına baylanıslı túrde seliteb aymaǵı bir 
yamasa birneshe rejeli rayonlar jasap atırǵan xalıq sanı bir normada bolıwın hám 
miynet etiw ornın támiynlewshi kompleks miynet seliteb dúzilisi sıpatında 
qáliplesedi.
Mikrorayonlardan ibarat hám jámiyetlik oraylardı birlestiriwshi turaq-jay 
rayonları, orta hám úlken qalalar seliteb aymaǵı úlken hám júdá úlken qalalardıń 
rejeli rayonları átirapında qáliplesedi. Qala qurılısı normalarına kóre, turaq-jay rayonı 
ortasha hám úlken qalalarda 28-40 mıń xalıqqa, úlken hám júdá úlken qalalarǵa 40-
80 mıń xalıqqa iye bolıwı múmkin. 
Turaq-jay rayonınıń jámiyetlik sawda mádeniy orayı 2-5 ga maydandı óz ishine 
aladı. Bul territoriya xalıqtı piyada júrip barıw imkánında (1500 m radiusqa deyin) 
bolıwı kerek. Turaq-jay rayonı hám onıń oraylıq aymaǵınan qala jámiyetlik transportı 
ótedi. Rayonda jámiyetlik orayı hám jámiyetlik transport bándirgileri qolaylı jetip 
alıwın támiynlewshi piyada jollar sisteması kózde tutıladı.
 
 

---

42 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
4-súwret. Turaq-jay rayonında transport hám piyadalar jol tarmaǵın sho’lkemlestiriw. 
a-piyada hám transport háreketi qosılǵan; b-piyada hám transport háreketi ayırim (jalpi 
sızıqlar-transport háreket jolı hám toshkalar menen alleya hám jol háreketi kórsetilgen).