10-mavzu: Pul bozorida muvozanat. Reja

3. Pul bozorida muvozanat 
Pul bozori modeli pulga talab va taklifni birlashtiradi. Dastlab, soddalik uchun 
pul taklifi Markaziy Bank tomonidan nazorat qilinadi va
(M/P)
s
darajasida qayd qilingan deb olamiz. 
Agarda M -pul taklifini, P-narxlar darajasini bildirsa, M*/P* pul vositalarining 
real zahirasi miqdorini ko’rsatadi. 
(M/P) s = M*/P* 

---

Bu yerda: M - pul taklifi darajasini bildiradi; 
P – baholar darajasi (ushbu modelda ekzogen o’zgaruvchi )ni ko’rsatadi. 
18-chizma real pul taklifi miqdoridagi foiz stavkasiga bog’liq bo’lmagan 
vaziyatni ko’rsatadi. SHuning uchun real pul vositalari taklifi grafikda 
ko’rsatayotganimizdek vertikal chiziq ko’rinishiga ega bo’ladi. Bu holat foiz 
stavkasi qanchalik o’zgarishiga qaramasdan real pul taklifi miqdori o’zgarmasdan 
qolgan vaziyatni aks ettiradi. 
Baholar darajasini ham barqaror deb qabul qilamiz. Bu holatda real pul taklifi 
M*/P* ga teng va grafikda Ms to’g’ri chiziq ko’rinishiga ega bo’ladi. 
Pul talabi berilgan daromad darajasida foiz stavkasiga teskari proportsional egri 
chiziq ko’rinishiga ega. Muvozanat nuqtasida pul talabi va taklifi o’zaro teng, (19-
chizma). 
O’zgarib turuvchi foiz stavkasi pul bozorini muvozanatda ushlab turadi. Foiz 
stavkasining o’zgarishi natijasida iqtisodiy agentlar o’z aktivlari tarkibini 
o’zgartirgani tufayli pul bozorida muvozanatga erishish uchun vaziyatga ta’sir etib 
uni o’zgartirish zarur va mumkindir. Agar R juda yuqori bo’lsa, pul taklifi unga 
bo’lgan talabdan yuqori bo’ladi. Iqtisodiy agentlar o’zlarida to’planib qolgan 
ortiqcha naqd pullarni aktsiya va obligatsiyalarga aylantirib, ulardan qutilishga 
intilishadi. 
18-chizma. Real pul vositalari zahi- 19-chizma. Pul bozorida muvozanat 
rasi taklifi grafigi modeli 
 
Yuqori foiz stavkasi, ta’kidlanganidek, obligatsiyalar kursining pastroq 
darajasiga mos keladi. SHu sababli, arzon obligatsiyalarni (kelajakda foiz stavkasi 
pasayishi oqibatida ular kursi o’sishini ko’zda tutib) sotib olish foydali bo’ladi. 
R 
Ms 
M*/P* 
M/P 
R 
Re 
M
s
MД 
M*/P* 
M/P 
M/P 
M*/P* 

---

Banklar, Ms> Md bo’lgani uchun foiz stavkasini pasaytira boshlaydi. Asta-
sekin iqtisodiy agentlar o’z avtivlari tarkibini o’zgartirishi va banklar tomonidan foiz 
stavkasining o’zgartirilishi oqibatida pul bozorida muvozanat tiklanadi. Foiz 
stavkasi pasayib ketgan holatda teskari jarayon ro’y beradi. 
20-chizma. Daromadlar darajasining 21- Pul taklifining kamayishi
oshishi natijasida pulga natijasida pul bozorida muvo- 
talabning o’zgarishi. zanatning o’zgarishi.
 
Foiz stavkasi va pul massasi muvozanatli darajasining o’zgarib turishi pul 
bozorining ekzogen o’zgaruvchilari – daromadlar darajasi va pul taklifining 
o’zgarishi natijasida ham ro’y beradi.
Grafik ko’rinishda, bu, pul talabi va pul taklifi egri chiziqlarining siljishi 
sifatida namoyon bo’ladi (20, 21 chizmalar). 
Daromadlar darajasining Y1dan Y2ga qadar o’sishi (20-chizma) pulga talabni 
M1d dan M2d gacha oshishiga va foiz stavkasini R1dan R2ga qadar ko’tarilishiga 
olib keladi.Pul taklifining kamayishi ham foiz stavkasining ko’tarilishiga va 
muvozanat nuqtasining o’zgarishiga olib keladi.
Pul bozorida muvozanatni o’rnatish va saqlab turish mexanizmi qimmatli 
qog’ozlar bozori rivojlangan bozor iqtisodiyoti sharoitida muvafaqqiyatli amal 
qiladi. Pul bozoridagi muvozanat tovarlar va xizmatlar bozoridagi muvozanat 
singari makroiqtisodiy muvozanatning muhim tarkibiy qismidir.