10-mavzu: Pul bozorida muvozanat. Reja

---

10-mavzu:Pul bozorida muvozanat
. 
Reja 
1. Pul taklifi. Bank multiplikatori. 
2. Pul taklifining kengaytirilgan modeli pul multiplikatori. 
3. Pul bozorida muvozanat. 
 
1. Pul taklifi. Bank multiplikatori. 
 
Pul taklifi (Ms) o’z ichiga bank tizimidan tashqaridagi naqd pullar (S) va zarur 
bo’lganda (D) iqtisodiy agentlar bitimlar uchun ishlatishi mumkin bo’lgan 
depozitlarni oladi: 
M
s
 = S+D. 
Aksariyat mamlakatlarda davlat pul chiqarishda monopol huquqqa ega.. Uni 
amalga oshirish huquqi nisbatan mustaqil muassasa Markaziy bank ixtiyorida. “ 
Markaziy bank O’zbekiston Respublikasi hududida qonuniy to’lov vositasi sifatida 
banknotlar va tangalar ko’rinishidagi pul belgilarini muomalaga chiqarish mutlaq 
huquqiga ega”
*
. Ammo pul taklifini ko’paytirish imkoniga yoki pul yaratish 
qobiliyatiga tijorat banklari ham ega. Ular kreditlar bera borib, to’lov vositalari 
emissiyasini yoki kredit multiplikatsiyasini amalga oshiradi. Masalan, A bankning 
depoziti 2000 so’mga o’sgan bo’lsa, zahira normasi 20 % ga teng bo’lganda (zahira 
normasi – tijorat banklar depozitlarining ma’lum qismini Markaziy bankda saqlab 
turish normasi), u 400 so’mni Markaziy bankda zahiralab, qolgan 1600 so’mni 
qarzga beradi. SHunday qilib, A bank pul taklifini 1600 so’mga ko’paytiradi va u 
endi 2000+1600=3600 so’mni tashkil etadi. Ya’ni, omonatchilarning depozitlardagi 
2000 so’mdan tashqari yana 1600 so’m qarz oluvchilar qo’lida qoladi. Agar, 1600 
so’m yana banka tushsa, (masalan, B bankka) unda 20 % ga teng bo’lgan zahira 
normasida u 320 so’mni zahirada qoldirib, 1280 so’mni kreditga beradi hamda shu 
*
Ўзбекистон Республикасининг “Ўзбекистон Республикаси Марказий Банки
тўғрисида”ги Қонуни, 1995йил. 21 декабрь / Ўзбекистон банк тизимини ислоҳ қилиш ва 
эркинлаштириш бўйича қонунчилик ҳужжатлари тўплами.Т.: Ўзбекистон, 2003., 18-.б. 

---

miqdorda pul taklifini oshiradi. Kredit berishning bu jarayoni so’nggi pul birligidan 
foydalanishga qadar davom etadi. Yakuniy hisob kitob bank depozitlari jami 10000 
schqmga ko’payganligini ko’rsatadi. Bu jarayonni formula ko’rinishida quyidagicha 
yozishimiz mumkin: