Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vaziri mirzo ulugʻbek nomidagi oʻzbekiston milliy universiteti

 
 
5-mavzu. Bilish nazariyasi, yoʻnalishlari va asosiy muammolari
 
Insonning oʻzini qurshagan dunyoga boʻlgan munosabatlaridan biri
bilishdir. Inson oʻz hayoti davomida faqat tashqi dunyoni, ya‘ni tabiat va 
jamiyatnigina bilib qolmasdan, balki oʻzini, oʻzining ruhiy-ma‘naviy 
dunyosini ham bilib boradi. 
Insonning dunyoni bilishini falsafa ham, boshqa hamma aniq fanlar 
ham oʻrganadi. Bunda aniq fanlar dunyoning turli tomonlarini, ularning 
qonuniyatlarini va xususiyatlarini oʻrgansa, falsafa esa inson bilishining eng 
umumiy tomonlarini, qonuniyatlarini va xususiyatlarini oʻrganadi va ochib 
beradi. Aristotel koʻrsatishicha, alohida fanlar borliqning ayrim tomonlarini 
oʻrgansa, falsafiy bilish borliqning eng umumiy tomonlarini oʻz ichiga oladi. 

---

213 
Falsafa keng koʻlamdagi kategoriyalar, tushunchalar vositasi bilan butun 
gʻoyalarni sintezlashtiradi. 
Bilish nazariyasi, borliq va bilish rivojlanishining umumiy qonunlari 
haqidagi ta‘limot. Bilishning falsafiy nazariyasiga koʻra, bilish moddiy va 
ma‘naviy borliqning inson miyasidagi muayyan maqsadga qaratilgan faol aks 
etishidir. Inson bilishining manbai esa ayni shu moddiy va ma‘naviy borliq, 
ularni tashkil qilgan predmetlar, hodisalar va jarayonlardir. Bu predmetlar, 
hodisalar va jarayonlar insonga ta‘sir qilib, uning miyasida aks etadi. Ular 
moddiy va ma‘naviy borliqning inson miyasidagi subyektiv obrazlari, 
ramzlari va belgilaridir. Bu jihatdan inson bilishi, avvalo, moddiy va 
ma‘naviy borliqning xususiyatlariga va shu bilan birga, ularni faol in‘ikos 
ettiruvchi inson miya mexanizmining rivojlangan darajasiga bogʻliqdir.
Bilish insonning tabiat, jamiyat va oʻzi toʻgʻrisida bilimlar hosil 
qilishga qaratilgan aqliy, ma‘naviy faoliyat turidir. Inson oʻzini qurshab 
turgan atrof-muhit toʻgʻrisida bilim va tasavvurga ega boʻlmay turib, 
faoliyatning biron-bir turi bilan muvaffaqiyatli shugʻullana olmaydi. 
Bilishning mahsuli, natijasi ilm boʻlib, har qanday kasb-korni egallash faqat 
ilm orqali roʻy beradi. SHuningdek, bilish insongagina xos boʻlgan ma‘naviy 
ehtiyoj, hayotiy zaruriyatdir.