O’quv uslubiy majmua

Obyektlarning modellardagi aloqasi
. Ma‘lumotlar modeli bir necha turidagi 
yozuvlarni (obektlarni) o‘z ichiga olishi mumkin. Ma‘lumot modeli ob‘ektlar 
o‘rtasida aloqalar o‘rnatadi. Qandaydir bir predmet sohasi uchun modelning o‘zaro 
bog‘langan muayyan ob‘ektlar to‘plami ma‘lumotlar bazasini tashkil qiladi. Ikki 
turdagi yozuvlarning (model ob‘ektlari) o‘rtasidagi aloqalar, ularning nusxalari 
o‘rtasidagi guruh munosabatlari bilan aniqlanadi. Guruh munosabati - bu ikki 
turdagi yozuvlar o‘rtasidagi kat‘iy ierarxik munosabat bo‘lib, ular asosiy yozuvlar 
to‘plami va tobe yozuvlar to‘plamidan iboratdir. 
Ma’lumotlarning relyatsion modeli. 
Relyatsion MB kuchli nazariy 
fundamentga ega bo‘lib, u matematik munosabatlar (otnosheniya) nazariyasiga 
asoslangan. Ma‘lumotlarning relyatsion modeli kontseptsiyasi 1970 yilda 
Ye.F.Kodd tomonidan taklif qilingan bo‘lib, u ma‘lumotlarni tavsiflash va 
tasvirlashning amaliy dasturlaridan bog‘liq bo‘lmasligini ta‘minlash masalasini hal 
qilish uchun xizmat qiladi.
Ma‘lumotlarning relyatsion modeli asosida «munosabat» tushunchasi yotib, u 
inglizcha relation so‘zidan olingan. Ba‘zi bir qoidalarga amal qilgan holda 
munosabatlarni ikki o‘lchovli jadval ko‘rinishda tasvirlash mumkin. Jadval har 
qanday odamga tushunarli va qulaydir.
Real dunyo ob‘ektlari haqidagi ma‘lumotlarini EHM xotirasida saqlash va ular 
orasidagi munosabatlarni modellashtirish uchun munosabatlar (jadval) to‘plamidan 

---

O’quv uslubiy majmua
 
 
 
 
 
 
 
 
Sohada AKT
 
124 
foydalanish mumkinligini Ye.F.Kodd isbotlab berdi. Masalan, «talaba» mazmunini 
saqlash uchun TALABA munosabatidan foydalaniladi. Bu mazmunning asosiy 
xususiyatlarini quyidagi jadvalning ustunlari tasvirlaydi: 
Munosabat ustunlari atributlar deb ataladi va ularga nomlar beriladi. Munosabat 
atributlarining nomlaridan iborat ro‘yxatini munosabatlar sxemasi deyiladi. Bizning 
misolimizdagi TALABA munosabatining sxemasi quyidagicha yoziladi: