|
Falsafa va pedagogikaga oid adabiyotlarda refleksiya shaxsning o‘z ongidagi
o‘zgarishlarni fikrlash jarayoni deb yoziladi.
1
1
Абдуллаева Ш.А. Педагогик диагностика.-Тошкент: Мерос,2010.-19-бет.
34
Psixologik lug‘atda shunday izoh beriladi: "Refleksiya - faqat sub'ektning
o‘z-o‘zini bilishi va tushunishi emas, balki boshqalar uning shaxsiy xislatlari, his
qilish tuyg‘usi va bilish (kognitiv) tasavvurlarini bilish hamda tushunishini
aniqlab olishini ham anglatadi.
Amaliy pedagogik faoliyatda ham ta'lim (tarbiya) tizimlarini loyhalash
ishlari amalga oshiriladi. Bu “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi” asosida
yaratilgan zamonaviy ta'lim tizimi, uni rivojlantirish konsepsiyasi (“portlash
effekti”) misolida namoyon bo‘lmoqda.
Ilmiy-pedagogik tadqiqot metodologiyasi ham, amaliy pedagogik faoliyat
metodologiyasi ham quyidagi uchlikda yaxlit tasavvur etish mumkin, -deydi rus
olimi A. M. Novikov, ya'ni:
“
loyiha, texnologiya, refleksiya”.
Pedagogika
boshqa rivojlangan fanlar qatori o‘zining alohida predmetiga,
nazariy tamoyillariga ega bo‘lganligi sababli, shaxs shakllanishi va uning
rivojlanishidagi muayyan muammolarni hal qilishda tarbiya va ta'lim
jarayonlaridagi o‘ziga xos xususiyatlar hamda qonuniyatlarni inobatga olgan
holda tadqiqot metodlarini qo‘llaydi
.
Zamonaviy pedagogikada tadqiqotlarning nazariy va amaliy ahamiyati,
ularning mantiqi, metodologik tavsifi bilan bog‘liq quyidagi masalalar
aniqlashtirilishi ko‘zda tutilmoqda:
fan yutuqlarini ta'lim va tarbiya jarayoniga tatbiq etish;
pedagogika fanini milliy va umuminsoniy tajribalar asosida rivojlantirishning
metodologik jixatlarini kengaytirish;
pedagogikaning nazariy tadqiqotlari samarasini oshirish;
pedagogik tajribani o‘rganish va natijalaridan foydalanish;
pedagogik tajriba-sinov, uning mohiyati, matematik-statistik metodlari va
metodikasini oydinlashtirish;
tarbiyaga yaxlitlikda yondashish, bunda mafkuraviy tarbiyaning ahamiyatini
o‘rganish;
35
ta'lim sifatini oshirishda boshqaruv texnologiyalarini loyihalashtirish va
boshqalar.
Amaliyot ta'siri ostida nazariya ilmiy kashfiyotlarning asosiy omiliga
aylanadi. Faqat keng va har tomonlama tashkil etilgan amaliyotgina faoliyatning
kamchiligini va yetilmaganligini hamda ayni vaqtda pedagogik voqyelikni
bilishga xizmat qiladi.
Shunday qilib, O‘zbekistonda pedagogika fanlar tizimida va amaliyotida
juda katta tajriba, salohiyat, bilimlar manbai, tavsiyalar to'plangan bo'lib, bular
yoshlarga tizimli holda yetib borishi, ular ijodiy imkoniyatlari rivojiga ta'sir
etishi kerak. Bu esa muayyan bilimlarni – tizimlashtirishni, metodologiyani
o‘rganishni talab etadi.
Bugungi kunda
z
amonaviy fan rivojiga bog‘liq holda fan tilining metodologik
masalalari ham kun tartibida turadi. Fanda tildan foydalanish muammosi ilmiy
fan sifatida pedagogikani ham chetlab o‘ta olmaydi.
Til ijtimoiy hodisa sifatida amaliy faoliyatda va bilish jarayonida ikki
asosiy vazifani bajaradi:
1)
insonlar o‘rtasida aloqa vositasini o‘taydi
2)
tafakkur shakli sifatida to‘plangan bilimlarni qayd etish va saqlash, tizimlashtirish
uchun zarur hisoblanadi.
Ma'lumki, til bilan qator fanlar –lingvistika, psixologiya, semiotika
(belgilar haqidagi fan), falsafa shug‘ullanadi. Metodologiya tilni ilmiy bilimlarni
ifodalash, ularni qayta ishlash, ilmiy axborotlarni to‘plash va saqlash vositasi
sifatida o‘rganadi.
Pedagogika boshqa fanlar qatori milliy tildan ilmiy axborotlarni
shakllantirish, ishlov berish, saqlash va uzatishning universal vositasi sifatida
foydalaniladi.
Biz pedagogikada turli darajadagi kategoriya(tushuncha)larga tayanamiz.
Kategoriya (tushuncha) – bu predmetlarnig umumiy va o‘ziga xos sifatlari
36
haqidagi fikrdir. Tushuncha asosida predmetlar o‘xshashligi va farqlari
aniqlanadi.
Albatta, tushunchalar mohiyatini anglashda odamlar ham bir-biridan
farqlanadi. Shu boisdan milliy til so‘zlari ham bir xil emas, ular amaliy
faoliyatda turlicha muhimlik kasb etadi va muloqot jarayonida tekislanib,
aniqlanib boraveradi.
Har qanday fan, jumladan pedagogika ham aniq tushunchalar tizimini
talab etadi. U milliy til asosida yaratiladi va ilm tili, ya'ni pedagogikning
tushuncha-toifalar tizimi shakllanib boradi. Toifa tushunchadan bir bosqich
yuqori turadi va ayni vaqtda o‘zida ularning belgi va xususiyatlarini saqlab
qoladi. Shu bois toifa tushunchadir, biroq barcha tushunchalar toifa bo‘la
olmaydi.
Pedagogika bo‘yicha ilm tilini shakllantirish murakkab jarayon, u
hanuzgacha qoniqarli darajada tadqiq qilingan emas. Bu fan ham boshqalari
qatori hayotiy tildan ko‘plab atamalarini qabul qiladi. (“shakl”, “metod”,
“tarbiya” va boshqalar). Shu bois mumkin qadar tushunchalarni faol ilmiy
muloqot tarkibiga kiritish uchun aniqlashtirish, chegaralashga harakat qiladi.
Pedagogikada ilmiy nutqning lug‘at zahirasi yangi, maxsus terminlar va
ta'riflar bilan boyib bormoqda. Masalan,
refleksiya, tyutor, boshqarish,
moderator, ta'lim menejmenti, innovatsion texnoloyalar, axborot texnologiyasi va
boshqalar.
Foydalanilayotgan atamalarning aniq ta'rifi va maxsus pedagogik
lug‘atini shakllanishi pedagogika fani tiliga mos holda amalga oshirilishi zarur.
Bu fanning o‘ziga xos tomoni shundaki, uning tili odatiy tilga juda yaqin
bo‘lgani uchun tushunish birmuncha yengil kechadi. Shu sababli maxsus
pedagogik tillar nafaqat o‘qituvchi va tarbiyachiga tushunarli, balki ularni ota-
onalar, o‘quvchi-talabalar va keng jamoatchilik ham tez hazm qilishadi. Boshqa
tomonidan odatdagi til bilan ilmiy tilning yaqinligi fan sifatida pedagogika uchun
xususiy bo‘lgan metodik xaraterdagi jiddiy qiyinchiliklarni keltirib chiqaradi.
37
Maxsus pedagogik atamalar sifatida qo‘llanilayotgan tushunchalar
pedagogik tushunchalarni aniq ta'riflash ilmiy pedagogik g‘oyalarni
muvaffaqqiyatli rivojlantirish uchun zaruriy shart hisoblanadi.
Pedagogika o‘z tadqiqotlari natijalarini yozma ravishda ifodalashi bilan
birgalikda diagramma, sxema, chizma, jadval asosida ham bayon etadi.
Pedagogik tadqiqotlar natijalarini tahlil qilish uchun informatika, matematika,
mantiq (induksiya, deduksiya va boshqa) fanlarining metodlari, tushuncha va
ramzlaridan keng foydalanilmoqda.
Erishilgan yutuq bilan fan tilining rivojlanishi to‘xtamaydi, u vaqt o‘tgan
sayin rivojlanib, boyib boraveradi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
