91 Mavzu: Yengil atletika bilan shug‘ullantirishda umumiy rivojlantiruvchi hamda maxsus mashqlarini bajarishni o‘rgatish

1.3.Umumrivojlantiruvchi mashqlarga o’rgatishning turlari
Odatda U.R.M shug’ullanuvchilar uchun bir marta bajarilganda murakkab xarakat 
topshiriqlari bo’lib ko’rinmaydi: o’rgatish jarayonida majmuadagi mashqlar tartibini 
yodlab olish zarur bo’ladi. Lekin shunga qaramay, U.R.M ni o’zgartirib olishda 
dastlabki va so’nggi xarakatlardagi xatoliklarni yo’qotishga oloxida e'tibor berish, 
xarakatda ishtirok etmaydigan mushaklar zo’riqishiga yo’l qo’ymaslik lozim. U.R.M ni 
o’rgatishda eng samarali usullar: ularni umumiy tarzda va bo’limlariga taqsimlab 
o’rgatishdir. Bunda ko’rsatish gapirib tushuntirish va aralash yo’llarini qo’llash 
mumkin.
1. Ko’rsatish asosida yaxlit tarzda o’rgatish
. O’qituvchi avval mashqni 
to’laligicha ko’rsatadi. Keyin “Dastlabki xolatni egallab” komandasi beriladi,(bajarish 
yo’li zarur bo’lsa, qadamlar bilan, “sakrab” deb tushuntiriladi ). Agar mashq bajarishni 
to’xtatish zarur bo’lsa, “To’xtating! ” komandasi beriladi.
Mashg’ulotni o’tkazuvchi gurux oldida turgancha mashqni bajaradi, uning 
xarakatlari ko’zguda aks etganday ko’rinib, boshqalar uchun qulaylik tug’diradi. U.R.M
ni sanab o’tkazish tavsiya etiladi, ko’proq 4 va 8 gacha sanaladi.

---

98 
Bu musiqa jo’rligida foydalanish imkonini beradi. U.R.M ni “ko’rsatish yo’li 
bilan” o’rgatganda, ayni vaqtda qaysi sanoqqa qanday mashq bajarilishi xaqida 
ko’rsatmalar xam beriladi. Gurux bilan birgalikda mashqni 2-3 marta takrorlagandan 
keyin o’tkazuvchi sanash va aytib turishga o’tadi. Mashqlarni “To’xta!” komandasidan 
so’ng tugatadilar. Bu buyruq so’nggi sanoq o’rniga beriladi. Kichik maktab yoshidagi 
bolarga o’rgatilayotganda, komandalar emas, buyruqlar beriladi, masalan: “Dastlabki 
xolatni egallang”, “mashqni men kabi bajaring”, “Mashqni tugatamiz” kabi .
2. Mashqni yaxlit xolda gapirib berish asosida o’rgatish
. Osonroq mashqlar 
o’rgatilganda yoki shug’ullanuvchilar, diqqatini faollashtirish maqsadida ushbu usuldan 
foydalaniladi.
O’qituvchi mashqlarni tushuntiradi, avval dastlabki xolat qanday bo’lishini aytib 
beradi, xar bir sanoqqa aniq qanday xarakatlar bajarilishini qisqacha gapirib o’tadi. 
Komandalar “Ko’rsatish asosida” bajariladigan mashqlardagi kabi beriladi. Sanash 
o’rniga asosiy xarakatlarni mashqlar ritmi va tezligidan kelib chiqib yo’l –yo’lakay 
tushuntirib ketiladi. Masalan, “bir- ikki- uch -to’rt” deb sanash o’rniga, “Engashing- 
tiklaning-o’tirish- turish” so’zlarini aytish kifoya. Ko’rsatish
va gapirib berishni birlashtiradigan “aralash” usullarda o’qituvchi mashqni xam 
ko’rsatadi, xam tushuntiradi.