O‘zbekiston zamini /2019 Tahrir hayʼati

Tadqiqot ob’ekti va uslublari.
Sherobod 
daryo konus yoyilmasining o‘rta va quyi 
qismlarida tarqalgan, tabiiy va inson-xo‘jalik 
sharoitlari, tuproq xossalari, meliorativ holati 
hamda hosildorlik ko‘rsatkichlari bo‘yicha 
sezilarli farqlanuvchi cho‘l va yarim cho‘l 
tuproqlari xizmat qilgan.
Tadqiqotlar: statsionar dala tajribalari 
hamda laboratoriya analitik ishlardan iborat 
bo‘lib, tadqiqotlar O‘zPITI va TAITDI 
institutlarida ishlab chiqilgan, umumqabul 
qilingan usullar asosida amalga oshirilgan.
Tadqiqot natijalari va ularning 
muhokamasi. 
Tuproq tarkibidagi ftorning 
umumiy miqdori asosan tuproq hosil qiluvchi 
minerallar majmuasiga kiradi ya’ni ftor tutuvchi 
kal’siy ftoritlar, ftorapatitlar manba bo‘lib 
Land of Uzbekistan
Земля Узбекистана
4/2021

---

O‘ZBEKISTON ZAMINI
4/2019
89
 
1-jadval
. Yer kurrasida uchraydigan minerallar tarkibidagi ftor elementining miqdori
№
Mineralning nomi
Mineralning kimyoviy formulasi
Mineral tarkibidagi ftor 
elementi, %
1
Villiomit
NaF
45,24
2
Kriolit
Na2AlF
20,65
3
Kriolit
Na3AlF6
54,29
4
Fremontit
(Na,Li) (AlPO4) (OH,F)
5,45
5
Flogopit
KMg3 (ALSi3O10) (F,OH)2
9,15
6
Biotit
K(Mg,Fe)3 (ALSi3O10) (F,OH)2
6,52
7
Xlorapatit
Ca5(PO4)3 (F,Cl)
5,60
8
Sinxizit
Ca (Ce, La) CO3)2F
4,79
9
Parizit
Ca (Ce, La)2(CO3)F2
5,40
10
Leykofanit
Ca, Na, Be, Si2O6 F
7,82
11
Piroxlor
(Na, Ca, Ce) Nb, O6 F
5,54
12
Kriolitionit
3NaF*3LiF*2AlF3
57,14
13
Kordiliy
Ba (Ce, La)2 (CO3)3F
3,43
14
Stronsioapatit
(Ca, Sr) (PO4)3 (F, OH)
4,33
15
Manganoapatit
(Ca, Mn)5 (PO4)3 (F, OH)
2,39
16
Vagnerit
Mg2PO4F
11,73
17
Norbergit
Mg3(SiO4) (OH, F)
16,10
18
Xondrorit
Mg(SiO4)2 (OH, F)2
13,54
19
Klinogumit
Mg9(SiO4)4(OH, F)2
5,79
20
Flyuorit
CaF2
48,7
21
Ftorapatit
Ca5(PO4)3F
6,25
22
Topaz
Al2[SiO4] (F, OH)2
18
hisoblanadi. Yer kurrasi tarkibida uchraydigan 
ftor saqlovchi minerallar ko‘pgina bo‘lib, 
ularning tarkibida ftor elementi miqdori 
2,39% dan 57,24% gacha tebranib turishini 
jadval malumotlaridan ko‘rish mumkin. Jadvalda 
keltirilgan 22 xil ftor tutuvchi minerallarning 
qaysi birlari cho‘l mintaqasida sug‘oriladigan 
tuproqlarda uchrashi noma’lum bo‘lsada, lekin 
bizning tuproqlarda ftor elementi kam miqdorda 
uchraydi. Shulardan kelib chiqib, arid mintaqa 
tuproqlarida biotit, ftorapatit, flyuorit minerallari 
uchrashi mumkin. Tuproq tarkibida ftor tutuvchi 
minerallar ko‘p uchraydi.