О‘zbekiston respublikasi oliy va о‘rta maxsus ta’lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti t a r I x f a k u L t e t I

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
III slayd 

---

55 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
4. O’zbekistonda inson huquqlari va erkinliklari boyicha faoliyat 
yurituvchi tashkilotlar 
O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimov 2-chaqiriq Oliy Majlis 
VIII sessiyasidagi nutqida davlatning barqarorligida tartib, qonunchilik va 
uyg’unlikni ta’minlash katta ahamiyatga ega ekanligini alohida ta’kidlagan edi
1
.
Inson huquqlari bo`yicha Oliy Majlis Vakili (Ombudsman), Inson huquqlari 
Milliy Markazi va O`zbеkiston Rеspublikasi Prezidenti huzuridagi amaldagi 
qonun hujjatlari Monitoringi instituti shular jumlasidandir. Bu institutlarning 
tashkil topishida Prеzidеnt I.A.Karimovning xizmatlari kattadir. 
Avvalo, O`zbеkiston Rеspublikasidagi barcha inson huquqlarini himoya 
qiluvchi milliy institularning maqsadlari - bu qonunchilikni asosan inson 
huquqlari bo`yicha rivojlantirish va takomillashtirish, uni umuminsoniy hamda 
xalqaro mе'yorlarga yaqinlashtirishdan iboratdir. I.A.Karimovning birinchi 
chaqiriq O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining 1995-yil 23-fevralda bo’lgan 
birinchi majlisida qilgan ma'ruzasida, Oliy Majlis tarkibida inson huquqlari 
masalasi bilan shug’ullanuvchi institut tashkil etishning zarurligi va ahamiyatini 
xalq deputatlari e'tiboriga havola qilgan edi: “Parlamentimiz Oliy Majlisning 
inson huquqlari va erkinligini himoya qilish, uni amalga oshirish, unga kafolat 
berish borasidagi ta'siri hususida so’z yuritar ekanmiz, qator demokratik 
mamlakatlar tajribasidan kelib chiqib, Oliy Majlis tarkibida inson huquqlari 
masalasi bilan shug’ullanuvchi vakillik tashkil etilsa, maqsadga muvofiq bo’lar 
edi, deb oylayman. Bu oliy qonunchilik organimiz maqomiga mos keladi, 
muhimi, u jamiyatimizda inson huquqlari muammosini hal etishni sifatini yangi 
jihatdan darajaga ko’tarishga xizmat qiladi”. 
IV slayd

---

56 
5-ilova 
«Muloqot» texnologiyasi 
«Muloqot» 
texnologiyasida 
talaba 
(yoki 
o'quvchi)larning 
dars 
jarayonida mustaqil fikrlashga, o'z fikrlarini erkin bayon etishga hamda 
ularda 
bahslashish 
madaniyatini 
tarbiyalashga 
qaratilgan 
bo'lib, 
odatda 
bunday mashg'ulot talaba (yoki o'quvchi)arni kichik guruhlarga ajratgan 
holda o'tkaziladi.
 
Texnologiyaning 
maqsadi.
Tanlangan 
mavzu, 
muammo 
asosida 
talaba (yoki o'quvchi)larning fikrlarini hamda ushbu mavzuga bo'lgan 
munosabatlarini aniqlash, mustaqil holda umumiy bir fikrga kelishlariga 
va 
to'g'ri 
xulosa 
chiqarishlariga 
yordam 
berish, 
erkin 
holda 
bahslashishlariga 
sharoit 
yaratish, 
muloqotga 
kirish 
va 
muloqot 
qila 
olishga o'rgatish. 
Texnologiyaning 
qo'llanishi.
Amaliy, 
laboratoriya, 
fakultativ 
mashg'ulotlarda 
va 
darsdan 
tashqari 
vaqtda 
o'tkaziladigan 
tarbiyaviy 
soatlarda qo'llanishi mumkin bo'lib, mashg'ulot jamoa va kichik guruh 
shaklida o'quv auditoriyasida yoki tabiat qo'ynida o'tkazilishi mumkin. 
Mashg'ulotda foydalaniladngan vositalar. Vatman qog'ozi, flomaster, 
markerlar. 
Mashg'ulotni o'tkazish tartibi: 
- 
o'qituvchi 
mashg'ulotni 
boshlashdan 
avval 
talaba 
(yoki 
o'quvchi)larni 
muloqot, 
bahs-munozarani 
o'tkazishga 
qo'yilgan 
talablar, 
qoidalar 
bilan 
tanishtiradi, 
so'ngra 
ushbu 
darsning 
bosqichma-bosqich 
o'tkazilishini tushuntiradi; 
- o'qituvchi talaba (yoki o'quvchi)larni mavzu yo'nalishlari bo'yicha 
guruhlarga ajratadi; 
- har bir kichik guruh jamoasi o'z yo'nalishi bo'yicha tayyorgarlik 
boshlaydi: boshqa kichik guruhlar bilan muloqotga kirisha olishi uchun o'z 
yo'nalishi bo'yicha turli materiallar, ko'rgazmali qurollar, turli rivoyat, 
olim va mutafakkirlarning fikrlari va boshqalarni tayyorlaydi; 

---

57 
- kichik guruhlar o'rtasida asosiy mavzu va uning yo'nalishlari 
bo'yicha muloqot boshlanadi; 
- o'qituvchi guruhlarning fikrlarini maqsadli yo'naltirib boradi va 
asosiy mavzu kichik guruhlar tomonidan yoritilgach, u aytilgan fikrlarga 
o'zining munosabatini bildirgan holda muloqotni yakunlaydi.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
6-ilova 
GURUH
LAR 
1-
guruh
Inson 
huquqlari va 
erkinliklarini 
himoya qilish 
zarurati haqida 
nimalar 
bilasiz?
2-guruh 
Demokratik 
jamiyat qurishda 
inson huquqlari 
va erkinliklarini 
kafolatlashning 
o’rni haqidagi 
fikrlaringiz.
3-guruh 
Inson huquqlari 
boyicha 
mamlakatda 
amalga 
oshirilgan ishlar 
haqida 
ma’lumotlar 
bering.
4-guruh 
O’zbekistonda 
inson huquqlari 
va erkinliklari
boyicha faoliyat 
yurituvchi 
tashkilotlar 
haqida fikr 
yuriting.

---

58 
Mavzuni mustahkamlash uchun tushunchalar tahlili metodi. 
№ 
Tushunchalar 
Izohi 
1 
Ombudsman 
 
2 
Kafolat 
 
3 
Erkinlik 
 
4 
Huquq 
 
5 
Burch 
 
6 
Manfaat 
 
7 
Fuqaro
 
 
3.2. Mavzuni o’qitish boyicha metodik tavsiyalar 
Ushbu qismda biz o'qitish jarayonida yangi pedagogik texnologiyalardan 
foydalanish, treninglar, ochiq munozaralar, yakka, juftlikda, kichik guruhlar va 
jamoada ishlashni tashkil qilish va o'tkazish hamda o'quvchilar, tinglovchilarni 
pedagogik jarayonga tayyorlash masalalariga bag'ishlangan kerakli uslubiy 
tavsiyalar va maslahatlarni o'z ichiga olgan. 
Hozirgi 
kunda 
talim 
tizimini 
yanada 
isloh 
qilishda 
Respublika
maorifchilarining 2007-yil avgust konferensiyasida 2007-2008 o'quv yilida sifat
va samaradorlikka erishish, ta'lim-tarbiya jarayoniga yangi pedagogik
texnologiyalarni aktiv tatbiq etish, yosh kadrlarni yuqori darajada ish bilan 
ta'minlash masalalari ustuvor vazifa qilib qo'yildi.
Texnologiya so'zi fanga 1872-yilda kirib keldi. U yunoncha «texos» - hunar, 
mahorat va «logos» esa ta'limot yoki fan degan ma'noni beradi. Qisqacha
«mahorat haqidagi fan» ma'nosini anglatadi. Bugungi kunda ayrim kishilar 
pedagogik texnologiya – bu faqat axborot texnologiyasi bilan bog'liq, hamda
o'qitish jarayonida qo'llanishi zarur bo'lgan TSO, kompyuter, masofali o'qish, yoki 
turli xil texnikalardan foydalanish deb o'ylashadi. Bu to'g'ri emas. Pedagogik 

---

59 
texnologiyaning eng asosiy negizi – bu o'qituvchi-trener va talaba-o'quvchilarning 
begilangan maqsaddan kafolatlangan natijaga hamkorlikda erishishlari uchun 
tanlangan texnologiyalariga bog'liq
1
. Pedagogik texnologiyaning ko‘p ta’riflari 
mavjudligi, bu atamaning standartlashtirilmaganligini inobatga olib, unga nufuzli 
tashkilot YuNESKO tomonidan berilgan ta’rifiga murojaat qilish maqsadga 
muvofiqdir.
Pedagogik texnologiya bu – texnikaviy va insoniy manbalarni va ularninh 
o’zaro bog’liqligini inobatga olib, o’z oldiga ta’lim shakllarini maqbullashtirish 
vazifasini qoyadigan, butun o’qitish va bilim olish jarayonini, yaratish, qo’llash va 
aniqlash boyicha tizimli qarashdir. 
Keltirilgan bu ta’rifdan, pedagogik texnologiyaning – tizimlilik va 
samaradorlik kabi majburiy belgilarini alohida ta’kidlash mumkin. Bunga 
pedagogik texnologiyaning majburiy tashkil etuvchi belgilarining yana birisi qayta 
takrorlanishni qo‘shish lozim bo‘ladi. Yuqoridagilarni e’tiborga olib, pedagogik 
texnologiyani 
- 
maqbullashtirilgan, 
unifikatsiyalashtirilgan 
va 
qayta 
takrorlanadigan o‘quv jarayonini yaratish va qo‘llash deb, xarakterlash mumkin. 
O’zbekiston Respublikasida inson huquqlari va erkinliklarini kafolatlovchi 
huquqiy mexanizmning yaratilishi mavzusini o’qitishda “Muloqot”, “T-sxema”,
“Blits-so’rov”, “Rezyume”, “Muammo”, “Bahs(debat)lar”, “Zinama-zina”, 
“SWOT” tahlil jadvali, “FSMU”, “Aqliy hujum”
2
kabi interfaol metodlardan 
foydalanish mumkin. Bu metodlardan foydalanish orqali maqsadga tez va sifatli 
erishish mumkin bo’ladi. Biz amaliyot jarayonida O’zDJTU qoshidagi 3-sonli 
akademik litseyda ikkita guruhda dasturda belgilangan “Inson huquqlari, 
erkinliklari kafolatlarining va saylov tizimining yaratilishi” mavzu bo’yicha dars 
o’tdik. O’quvchilar soni ikkala guruhda ham 30 tadan edi. 
Birinchi guruhda oddiy ma’ruza, savol-javob metodari orqali an’anaviy dars 
o’tdik, ikkinchi guruhda Aqliy hujum, Muloqot texnologiyasi va Tushunchalar 
1
Yo'ldoshev J.G'. Usmonova S.A. Pedagogik texnologiyalar asoslari - T., 2004. - 4-b.
2
Tolipov O'.K. Usmonboeva M. Pedagogik texnologiyalarning tarkibiy asoslari. - T., 2006. - 13-b.

---

60 
tahlili metodlari yordamida interfaol mashg’ulot o’tkazdik. Buning natijalarini 
quyidagi diagrammada ko’rish mumkin: 
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
1-guruh
2-guruh
Qoniqarli
Yaxshi
A'lo
Bundan ko’rinib turibdiki zamonaviy interfaol uslullardan foydalanib dars 
o’tish dars jarayonidagi samaradorlikni oshiradi. 
O’qituvchi va o’quvchi-talabaning maqsaddan natijaga erishishida qanday 
texnologiyani tanlashlari ular ixtiyorida, chunki har ikkala tomonning asosiy 
maqsadi aniq natijaga erishishga qaratilgan, bunda o’quvchi-talabalarnnng bilim 
saviyasi, guruh harakteri, sharoitga qarab ishlatiladigan texnologiya tanlanadi, 
masalan, natijaga erishish uchun balkim, kompьyuter bilan ishlash lozimdir, 
balkim filьm, tarqatma material, chizma va plakatlar, turli adabiyotlar, axborot 
texnologiyasi kerak bo’lar, bular o’qituvchi va o’quvchi-talabaga bog’liq. 
Shu bilan bir qatorda o’qitish jarayonini oldindan loyixalashtirish
 
zarur, bu 
jarayonda o’qituvchi o’quv predmetining o’ziga xos tomonini, joy va sharoitni, 
texnik vositalarni, eng asosiysi, o’quvchining imkoniyati va extiyojini hamda 
hamkorliqdagi faoliyatni tashkil eta olishini hisobga olishi kerak, shundagina, 
kerakli kafolatlangan natijaga erishish mumkin. Qisqa qilib aytganda, o’quvchi-
talabani ta’limning markaziga olib chiqish kerak. 

---

61 
XULOSA 
O’zbekistonda istiqlolning dastlabki yillaridanoq huquqiy demokratik davlat 
hamda 
fuqarolik 
jamiyati 
barpo 
etish 
bosh 
maqsad 
qilib 
qo’yildi. 
Mamalakatimizda o’tgan davr mobaynida ijtimoiy-siyosiy barqarorlik, tinchlik, 
millatlararo totuvlik ta’minlandi. Fuqarolarning qonun oldida tengligini va qonun 
ustuvorligini ta’minlovchi huquqiy davlatning shakllantirishning poydevori 
qo’yildi. 
O’zbekiston Respublikasini demokratik huquqiy davlat sifatida baholashga 
barcha asoslar yetarli. O’zbekiston inson huquqlari va erkinliklarini ta’minlash va 
himoya qilishning nazariy, qonunchilik, xalqaro huquqiy va konstitutsiyaviy 
asoslari yaratildi. 
O`zbеkistonning dеmokratik, insonparvar, adolatli fuqarolar jamiyati va 
huquqiy davlat qurish yo`lidagi asosiy maqsadi, vazifasi, yo`nalishi inson 
huquqlarini himoya qilish va ularni to`la amalga oshirishga qaratilgan. Inson 
huquq va erkinliklarini butun choralar bilan rivojlantirish va takomillashtirish 
rеspublika hayotining asosiy tamoyillaridandir. Konstitutsiyaviy mustaqil o`zbеk 
davlati va fuqarolarning o`zaro munosabatlarini qonuniy ifoda etadi. Haqiqiy xalq 
hokimiyati, bozor iqtisodiga o`tish, mulkchilikning yangi shakllari joriy etilishi 
jamiyatimizda haqiqiy shaxs ozodligining qaror topishiga olib kеldi.
 
Yuqoridagilardan kеlib chiqadiki, O`zbеkistonda inson huquqlarini himoya 
qilishning birinchidan, qonuniy, ikkinchidan, tashkiliy, uchinchidan, tarbiyaviy va 
to`rtinchidan, xalqaro - huquqiy asoslari yaratilgan va bu huquqlar kafolatlarini 
davlat o`z zimmasiga olgan.
Yuqoridagilarga tayanadigan bo’lsak, inson huquqlarining jahon miqyosida 
rivojlanishini ham o’ziga xos tarixi bor. U o’z navbatida uch katta davrni o’z 
ichiga oladi. Bular quyidagilar: 
Birinchi bosqich 1789-yilgi Inson va fuqaro huquqlari to’g’risidagi fransuz 
deklaratsiyasidan XX asrning boshlari – Birinchi jahon urushigacha bo’lgan davrni 
o’z ichiga oladi. Bu bosqichda insonning shaxsiy va siyosiy huquqlari to’g’risida 
qonunchilik rivojlangan.

---

62 
Ikkinchi bosqich XX asrning birinchi yarmiga (1914-1950-yillar) to’g’ri 
keladi. Bu bosqich ostida insonning ijtimoiy, iqtisodiy va madaniy huquqlari 
sotsialistik g’oyalar ta’siri rivojlanganligi bilan ajralib turadi. 
Uchinchi bosqich XX asrning ikkinchi yarmidan hozirgi kunlargacha bo’lgan 
davrni o’z ichiga oladi. Ushbu bosqichda ba’zan “jamoa huquqlari” deb ham 
yuritiladigan inson huquqlarining yangi toifasi ham vujudga keldi.
Inson huquqlari – huquqiy davlatchilikning insoniylik mezonidir. Inson 
huquqlarining ta’minlashning realligiga qonun chiqaruvchi va ijro hokimiyatining 
sa’y-harakatlarini 
baholovchi, 
jamiyatning 
axloqiyligini 
va 
davlatning 
maqbulligini ko’rsatib beruvchi alomat sifatida qaralmog’i zarur. Inson himoyasini 
ishonchli tarzda ta’minlamay turib, huquqiy davlatchilikning huquq ustuvorligi, 
hokimiyatning huquq bilan cheklab qo’yilishi va tiyib turish kabi asosiy 
tamoyillarini amalga oshirish mantiqsizdir. 
O’zbekistonda inson huquqlari va erkinliklariga oid islohotlar bosqichma-
bosqich amalga oshirib kelinmoqda. Bu islohotlarning yorqin misoli 1997 – 
yilning Prezident I.Karimov tomonidan “Inson manfaatlari yili” deb e’lon qilinishi 
va bu bilan O`zbеkistonda huquqiy dеmokratik davlat va adolatli fuqarolik 
jamiyati qurish stratеgiyasini bеlgilab bеrdi. 
O’zbekiston Respublikasi Ombudsman, Inson huquqlari bo‘yicha milliy 
markaz, “Ijtimoiy fikr” jamoatchilik markazi, Amaldagi qonun hujjatlari 
monitoringi instituti kabi inson huquqlari bo‘yicha milliy institutlar va boshqa bir 
qator tashkilotlar faoliyat ko‘rsatmoqda. Yuqorida ko’rsatib o’tilgan institutlar 
inson huquqlari boyicha xalqaro andozalar va ilg’or horijiy tajriba asosida tashkil 
etilgan bo’lib, doimiy ravishda takomillashtirib borilmoqda.shunday ekan ularning 
huquqiy maqomi va faoliyatiga to’xtalish maqsadga muvofiq bo’lsa kerak.
Jamiyatimizda huquqiy munosabatlarning barcha ishtirokchilari, hokimiyat, 
huquqni muhofaza qiluvchi organ xodimlari, jamoat tashkilotlari, o`z-o`zini 
boshqarish organlarining rahbarlari va davlatimizning har bir fuqarosi yuksak 
huquqiy madaniyatga ega bo`lsalar, qonuniylikni ta'minlash va inson huquqlari va 
manfaatlarini himoya qilish mеxanizmi samarali ishlaydi. Xullas, inson huquqlari 

---

63 
va ularning qonuniy manfaatlarini himoya qilish jamiyatimizdagi davlat va jamoat 
tashkilotlarining, huquqni muhofaza qilish organlarining, har bir mansabdor 
shaxsning oldida turgan yuksak vazifasidir. 
Biz o`tgan yillar mobaynida inson huquqlarini himoya qilishni sifat jihatdan 
yangi pog`onaga ko`tarishga imkon bеruvchi zarur zaminni, poydеvor, barqaror 
asosnigina yarata oldik.
Biz yuqoridagilarni o’rganib chiqqan holda quyidagi tavsiyalarni berishni joiz 
deb topdik: 
1.
O’zbekiston Respublikasida inson huquqlari va erkinliklarini ta’minlashda 
ijobiy va samarali natijalarga erishish uchun aholining huquqiy ongi va 
madaniyatini oshirish kerak. Zero, fuqarolarning huquqiy madaniyatini 
oshirish inson huquqlarining amalda to`la ta'min etilishining muhim 
shartidir. 
2.
Akademik litsey va kasb-hunar kollejlarida dasturdagi bu mavzuga oid 
darslarni soatini ko’paytirish maqsadga muvofiq bo’lar edi. 
Biz bor sa'y-harakatimiz, amaliy ishlarimiz bilan odamlarni o`z huquq va 
erkinliklarini himoya qilinishiga muntazam ishontirib bormog`imiz kеrakki, 
islohotlar jarayonida faqat ularning o`zlari faol ishtirok etgan taqdirda, bеlgilangan 
maqsadlarga еtish uchun jamiyatning har bir a'zosi astoydil harakat qilgan
taqdirda inson huquqlarini himoya qilishning ko`zlangan maqsadiga erishish 
mumkin.

---

64