2.2. Kesmaning uzunligi. Uchburchak
Har bir kesma tayin uzunlikka ega.
7-rasmda uchta kesma berilgan. Birinchi
AB
kesmaning uzunligi 1 sm ga teng.
AB
kesma
MN
kesmaga roppa-rosa uch marta,
EF
kesmaga esa 4 marta joyla
12
shadi. Shu bois
MN
kesmaning uzunligi 3 sm ga,
EF
kesmaning uzunligi esa 4 sm
ga teng deb aytamiz va
MN
= 3 sm,
EF
= 4 sm tarzda yozamiz.
MN
va
EF
kesmalarning uzunligini 1 santimetrlik birlik kesma yordamida, ya‘ni
santimetrlarda oʻlchadik. Kesmalarning uzunligini boshqa uzunlik birliklari: milli
metr, detsimetr, metr, kilometrlarda ham oʻlchash mumkin. 8-rasmda tasvirlangan
CD
kesma uzunligi 17 mm ga teng.
Odatda kesmaning uzunligi chizgʻich yordamida oʻlchanadi. Shuningdek,
chizgʻichdan muayyan uzunlikka ega boʻlgan kesmani yasashda (chizishda) ham
foydalaniladi. 9- rasmda uzunligi 23 mm ga teng boʻlgan
EF
kesmani chizish jara-
yoni koʻrsatilgan.
A
С
D
M
E
E
B
N
F
F
7- rasm
8- rasm
9- rasm
0 1 2
0 1 2 3
Kesmaning uzunligini oʻlchash – unga birlik kesma necha marta joylashishini
aniqlashdan iborat.
Uzunlik oʻlchov birliklari orasida quyidagi munosabatlar bor:
1 sm = 10 mm, 1 dm = 10 sm, 1 dm = 100 mm,
1 m = 10
dm, 1 m = 100 sm, 1 km = 1000 m.
10-rasmda tasvirlangan
AB
kesmada olingan
C
nuqta uni
AC
va
CB
qismlarga ajratadi. Bu holda
AB
kesmaning uzunligi uning qismlari
AC
va
CB
kesmalar
uzunliklarining yigʻindisidan iborat boʻladi va
AB
=
AC
+
CB
tarzda yoziladi.
•
A
C
B
10- rasm
Kesmaning uzunligi uning uchlarini tutashtiruvchi ixtiyoriy chiziq uzunligidan
qisqaroq boʻladi.
AB
kesma uzunligini
A
va
B
nuqtalar orasidagi masofa
deb ham aytishadi.
Bir toʻgʻri chiziqda yotmaydigan
A
,
B
va
C
nuqtalarni daftarda belgilab ular
ni kesmalar bilan tutashtirib chiqsak,
uchburchak
hosil boʻladi va u «
ABC
uch-
burchak
» tarzda ifodalanadi (11-rasm).
A
,
B
va
C
nuqtalar
ABC
uchburchakning uchlari
,
AB
,
BC
,
AC
kesmalar esa
uchburchakning tomonlari
deb ataladi.
Uchburchak tomonlari uzunliklari yigʻindisi
uchburchak perimetri
deb ataladi.
12-rasmda
MNLK
toʻrtburchak tasvirlangan.
M
,
N
,
L
va
K
nuqtalar toʻrt
burchakning uchlari,
MN
,
NL
,
LK
va
KM
kesmalar uning tomonlaridan iborat.
13
A
B
C
N
M
K
L
Q
P
R
T
S
11- rasm
12- rasm
13- rasm
Toʻrtburchakning perimetri uning barcha tomonlari yigʻindisidan iborat boʻladi.
13-rasmda
PQRST
beshburchak tasvirlangan.
Uchburchak, toʻrtburchak, beshburchak va hokazo shakllar umumiy nom bi
lan
koʻpburchak
deb ham ataladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |